SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 216
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( २०७ ) मालत्यभिज्ञानस्योपनेत्री-मा० ९, (पु०-ता) उप- 1 उपपादनम् [उप+पद्+णिच् + ल्युट् ] 1. कार्यान्वित नयन संस्कार को कराने वाला गुरु । करना, अमल में लाना, संपन्न करना 2. देना, सौंपना, उपन्यासः [ उप+नि-अस्+घञ्] 1. निकट रखना, । प्रस्तुत करना 3. प्रमाणित करना, प्रदर्शन, तर्क द्वारा अगल बगल रखना 2. धरोहर, अमानत 3. (क) स्थापना 4. परीक्षा, निश्चयन । वक्तव्य,सुझाव, प्रस्ताव - पावकः खल एष वचनोप- उपपापम् - उपपातकम। न्यासः-२० ५ (ख) भूमिका, प्रस्तावना-निर्यातः उपपावः-शवम अत्या० स० | 1. कंधा 2. पाश्वांग, पार्व शनकैरलीकवचनोपन्यासमालीजनः . अमरु २३ (ग) 3. विरोधी पक्ष। संकेत, उल्लेख-आत्मन उपन्यासपूर्वम् श० ३ उपपीडनम् [ उप-पीड़+णिच् + ल्युट्] 1. पेलना, 4. शिक्षा, विधि। निचोड़ना, बर्बाद करना, उजाड़ना 2. प्रपीडित करना, उपपतिः [प्रा० स०] प्रेमी, जार---उपपतिरिव नीचैः चोट पहुँचाना..... व्याधिभिश्त्रोपपीडनम्-मनु० ६.६२, पश्चिमान्तेन चन्द्र:--शि० १०६५ १५१६३, मनु० १२१८० 3. पीडा, बेदना। ३।१५५, ४।२१६, २१७ । उपपुरम् | प्रा० स०] नगरांचल । उपपत्तिः (स्त्री०) [ उप+पद् -+-क्तिन् ] 1. होना, उपपुराणम् [प्रा० स०] गौण या छोटा पुराण (इनके घटित होना, आविर्भाव, उत्पत्ति, जन्म-शि० ११६९, नामों को जानने के लिए दे० 'अष्टादशन्') भग० १३१९ 2. कारण, हेतू, आधार-कि० ३.५२ | उपपुष्पिका [ अत्या० स०--संज्ञायां कन्, टाप, इत्वम् ] 3. तर्क, यक्ति-- उपपत्तिमजितं वचः---कि० ११, जम्हाई लेना, हाँफना।। यक्तियक्त 4. योग्यता, औचित्य 5. निश्चयन, प्रदर्शन, उपप्रदर्शनम् [प्रा० स०] निर्देश करना, संकेत करना। प्रदशित उपसंहार--- उपपत्तिरुदाहृता बलात्-कि० उपप्रदानम् [प्रा० स०] 1. दे देना, सौंप देना 2. रिश्वत, ।२८ 6. (अंकगणित या ज्यामिति में) प्रमाण प्रद- उपायन-उपप्रदानर्मार्जारो हितकृत्प्रार्थ्यते जनः-पंच. र्शन 7. उपाय, तरकीब 8. करना, अमल में लाना, ११९५ 3. उपहार। प्राप्त करना, सम्पन्न करना--स्वार्थोपपत्ति प्रति | उपप्रलोभनम् [प्रा० स०] 1. बहकाना, फुसलाना दुर्बलाश: . रघ०५।१२, तात्पर्यान पत्तित: भाषा 2. रिश्वत, फुसलाहट, ललचाव----उच्चावचान्युपदे० अनुपपत्ति 9. अवाप्ति, प्राप्ति -- असंशयं प्राक प्रलोभनानि – दश० ४८ । तनयोपपत्तेः- रघ० १४१७८ कि० ३।१। उपप्रेक्षणम् [प्रा० स०] उपेक्षा करना, अवहेलना करना। उपपदम् [प्रा० स०] 1. वह शब्द जो किसी से पूर्व लगाया उपप्रेषः [प्रा० स० ] आमन्त्रण, बुलावा । गया हो या बोला गया हो--धनरुपपदं वेदम् उपप्लवः [ उप-प्ल+अप्] 1. विपत्ति, दुष्कृत्य, संकट, -कि० १८१४४, (धनुर्वेद)-तस्याः स राजोपपदं दुःखः, आपदा-अथ मदनबवरुपप्लवान्तं . परिपालयांनिशान्तम-रघु०१६।४० 2. पदवी, उपाधि, सम्मान- बभूव .कु० ४।४६ जीवन्पुनः शश्वदुपप्लवेभ्यः सूचक विशेषण यथा आर्य, शर्मन---कथं निरुपपदमेव प्रजाः पासि-रघु० २४८ 2. (क)दुर्भाग्यपूर्ण दुर्घटना, चाणक्यमिति न आर्य चाणक्य मिति–मद्रा० ३ आघात, कष्ट...-क्वचिन्न वाय्वादिरुपप्लवो वः-रघु० 3. वाक्य का गौणशब्द, किसी क्रिया या क्रिया से बने ५।६ मेघ० १७ (ख) बाधा, रुकावट 3. उत्पीडन, संज्ञा (कृदन्त) शब्दों से पूर्व लगाया गया उपसर्ग, सताना, कष्ट देना -उपप्लवाय लोकानां धूमकेतुरिबोनिपात आदि शब्द । त्थितः- कु० २।३२ 4. डर, भय, दे० नी० 'उपउपपन्न (भू० क० कृ०) [उप+पद्+क्त ] 1. प्राप्त, प्लबिन्' 5. अपशकुन, अनिष्टकर दैवी उपद्रव 6. विशेषसेवित, सहित, युक्त 2. ठीक, योग्य, उचित, उपयुक्त कर सूर्यग्रहण या चंद्रग्रहण 7. राह 8. अराजकता। (संबं० या अधि० के साथ)- उपपन्नमिदं विशेषणं | उपप्लविन् (वि.) [ उपप्लव-इनि ] 1. दुःखी, कष्टग्रस्त वायो:-विक्रम० २, उपपन्नमेतदस्मिन् राजनि 2. अत्याचार से पीडित नृपा इवोपप्लविनः परेभ्यः -श०२। ---- रघु० १३६७। उपपरीक्षा,-क्षणम् [ उप+परि--- ईक्ष् +अङ, ल्युट् वा] उपबन्धः ( उप-बन्ध --घञ ] 1. संबंध 2. उपसर्ग अनुसंधान, जांच पड़ताल। 3. रतिक्रिया का आसन विशेष । उपपातः [उप+पत्+घञ ] 1. अप्रत्याशित घटना उपबहः, बर्हणम् [ बह +घञ, ल्युट वा ] तकिया। 2. संकट, मुसीबत, दुर्घटना। उपबहु (वि.) [प्रा० स०] कुछ, थोड़े बहुत । उपपातकम् [प्रा० स०] तुच्छ पाप, जर्म, महापातक- उपबाहुः [अत्या० स०] कोहनी से नीचे का हाथ का भाग । तुल्यानि पापान्युक्तानि यानि तु, तानि पातकसंज्ञानि उपभङ्गः [उप+भंजनघ ] 1. भाग जाना, पश्चगमन तन्न्यूनमुपपातकम् । याज्ञ० २।२१० । 2. (कविता का) एक भाग। For Private and Personal Use Only
SR No.020643
Book TitleSanskrit Hindi Kosh
Original Sutra AuthorN/A
AuthorVaman Shivram Apte
PublisherNag Prakashak
Publication Year1995
Total Pages1372
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationDictionary
File Size37 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy