Sanskrit English Dictionary Part 02

SR No.: 020642
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1958
Total Pages: 671
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 24 MB

Page 74

चर्वणम्
701
चषक:
................
..
.
..
चर्वणम्, -णा [च भावे ल्युट् ] 1 Chewing, eating. -2 Sipping, tasting. -3 Food which must be chewed, solid food. -4 (Fig.) Tasting, relishing, enjoying; प्रमाणं चर्वणैवात्र स्वाभिन्ने विदुषां मतम् S. D.57; (com.%चर्वणा आस्वादनं तच्च स्वादः काव्यार्थसंभेदादात्मानन्दसमुद्भव इत्युक्तप्रकारम् ); so also; निष्पत्त्या चर्वणस्यास्य निष्पत्तिरुपचारतः 58. . चळ [च-अत्] 1 A blow with the flat of the hand (said to be also चर्वन् m.). -2 Chewing.
चर्वित p. p. [च कर्मणि क्त ] 1 Chewed, bitten, eaten. -2 Tasted. -Comp. -चणम् (lit.) chewing the chewed; (fig.) tautology, useless repetition, profitless reiteration. -पात्रम् aspitting pot.
चw p. [च कर्मणि ण्यत् यत् वा ] To be chewed, chewable. -व्य म् Solid food, such as requires mastication.
चर्षणि a.[कृष् अनि आदेश्च चः Tv.] Ved. 1 Seeing, observing. -2 Moving, movable. -3Swift active, पिता कुटस्य चर्षणिः Rv. 1.46.4.-णिः A man%3; सुवीर्याय चर्षणयो मदन्ति Rv. 1. 184.4; मायाऽश्विनौ समनक्ति चर्षणी Mb. 1.3.61. -f. A disloyal woman (बन्धकी); स चर्षणीनामुदगाच्छुचो मृजन् Bhag. 10. 29. 2.
चल् I. 1 P. (चलति, rarely चलते, चचाल, अचालीत् , चलितुम् , चलित) 1 To shake, tremble, move, throb, palpitate, stir; छिन्नाश्चेलुः क्षणं भुजाः Bk. 14.403 सपक्षोद्रिरिवाचालीत् 15.24%96.84. -2 (a) To go, move on, walk, stir or move (from one's placo); पदात्पदमपि चलितुं न। शक्नोति Pt. 4; चलत्येकेन पादेन तिष्ठत्येकेन बुद्धिमान् Chan. 323; चचाल बाला स्तनभिन्नवल्कला Ku.5.843 Mk. 1.56. () To proceed (on one's way), depart, set out, start off; चेलुश्चीरपरिग्रहाः Ku.6.92 v.1.-8 To be affected, to be disturbed, confused or disordered (as mind), be agitated or perturbed; मुनेरपि यतस्तस्य दर्शनाच्चलते मनः Pt. 1.400%; लोभेन बुद्धिश्चलति H. 1. 140. -4 To deviate or swerve (with abl.); चलति नयान्न जिगीषता हिचतः Ki. 10.29; to fall off, leave; Ms. 7.15; Y. 1. 361. -Caus. (चचा-लयति, चलित, चालित)1To cause to mover shake, stiri R. 8. 53.-2 To drive away, dismiss, remove or expel from; चाणक्ये चलिताधिकारविमुखे Mu.4.15. -3 To lead away from.-4 To cherish, foster (चालयति only).-5 To disturb, agitate; सुजनं जनाश्चलयितुं क ईशते Si. 15.40. -II. 6 P. (चलति, चलित) To sport, play, frolic about.
चल a.[चल्-अच्] 1 (a) Moving trembling, shaking, tremulous, rolling (as eyes &c.); चलापाज्ञां दृष्टिं स्पृशसि S.1.24; चलकाकपक्षकैरमात्यपुत्रैः R.3.28 waving; Bh. 1. 16. (B) Movable (opp. स्थिर), moving; चले लक्ष्ये 5.2.5%3B परिचयं चललक्ष्यनिपातने R. 9. 49. -2 Unsteady, fickle, inconstant, loose, unfixed; दयिताखनवस्थितं नृणां न खलु प्रेम चलं सुहृज्जने Ku.4.283 प्रायश्चलं गौरवमाश्रितेषु 3.1.-3 Frail, transitory, perishable; चला लक्ष्मीश्चलाः प्राणाश्चलं जीवितयौवनम् Bh. 3.128.-4 Confused.-ल: 1 Trembling, shaking, agitation.-2 Wind.-3Quicksilver.-4 The supreme being. -ला.1 Laksmi, the goddess of wealth, -2 Lightning.
-3 A kind of perfume. -Comp. -अचल . 1 movable and immova ble. -2 fickle, unsteady, very transitory (= अतिचल); चलाचले च संसारे धर्म एको हि निश्चल: Bh. 3. 1283 लक्ष्मीमिव चलाचलाम् Ki. 11.30 (चलाचला - चञ्चला Malli.); कस्य न भवति चलाचलं धनम् Mk.2.14; N. 1.60; चलाचलेरनुपदमाहताः खुरैः Si.(-ल:) a crow. -आतडून rheumatism. -आत्मन् a. inconstant, fickle-minded. -इन्द्रिय 4.1 sensitive. -2 sensual. 9: one whose arrow flies unsteadily or misses the mark, a bad archer. -FOT: the true distance of a planet from the earth.-चञ्चुः the Chakora bird.-चित्त a. fickle-minded. -दलः,-पत्र: the Asvattha tree; बिल्वैश्चलदलेरपि Parnal. 4.62; लीलाचलाचलं भाले हैम चलदलच्छदम् (Mar.पिंपळपान) Siva. B.6.83. "च्छद: An ornament worn on the forehead, having the shape of the leaf of the Asvattha tree. -सन्धि : movable articulation of the bones.
चलत्पूर्णिमा . A kind of fish (L.) चलदङ्गः (चलत् + अ) A kind of fish. चलद्विषः The Kokila or Indian cuckoo.
चलन a. [चल् भावे ल्युट ] Moving, tremulous, trembling, shaking. -न: 1 A foot. -2 A deer. -नम् Trembling, shaking or shaking motion%चलनात्मकं कर्म T.S.; हस्त", जानु" &c.; तरलदृगञ्चलचलनमनोहरवदनजनितरतिरागम् Git. 11. -2 Turning or leaving off. -3 Roaming, wandering.-नी1Ashort petticoat worn by common women. -2 The rope for tying an elephant.
चलनकम [चलनं संज्ञायां कन् ] A short potticoat worn by low women. -ferfil Silken fringes.
चलित p. p. [ चल्-क्त ] 1 Shaken, moved, stirred agitated. -2Gonedeparted; एवमुक्त्वा स चलितः -3atlained. -4 known, understood. -5 Removed, displaced (see चलू).-तम् 1 Shaking, moving.-2 Going, walking. -3 A kind of dance ; चलितं नाम नाट्यमन्तरेण M. 1.
चलुः [चल्-उन् ] A mouthful (of water).
चलुकः [चलुना मीयते कन् Tv.] 1 Water taken up in the hollowed palm for rinsing the mouth. -2 A handful or mouthful (of water); cf. चुलुक.
चलिः A cover, wrapper.
चविः, -कम्, -का, -वी, -व्यकम् , -व्या A kind of pepper. L. D. B.
चव्यम् A kind of vegetable, pepper (Mar. चवक); ग्रन्थिकं च पला चव्यम्... Siva. B. 30.
चष् I. 10. (चषति-ते) To eat. -II. 1 P. (चषति) To kill, injure, hurt. .
चषकः -कम् [चष्-करणे क्वुन् ] A vessel used for drinking spirits, agoblet, a wine-glass ; च्युतैः शिरश्चषकोत्तरेव R.7.49; मुखं लालाक्लिनं पिबति चषकं सासवमिव Santi.1.293