Sanskrit English Dictionary Part 02

SR No.: 020642
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1958
Total Pages: 671
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 24 MB

Page 608

1284
मनस्
a.
6
an opithet of Visnu -पर्यायः (with Jainas ) N. of the last but one stage in the perception of truth. -पूत . (मनःपूत) 1 considered pure by the mind, approved by one's conscience; मनःपूतं समाचरेत् Ms. 6.46. -2 of a pure mind, conscientious. -प्रणीत a. ( मनःप्रणीत ) agreeable or pleasing to the mind. -प्रसादः ( मन:प्रसादः) composure of mind, mental calm. -प्रिय dear to the heart. - यः cinammon (Mar. दालचिनी). -प्रीतिः / (मनःप्रीतिः) mental satisfaction, joy, delight. -भव a. mind born, created by fancy; दृश्यमाना विनार्थेन न दृश्यन्ते मनोभवाः Bhāg. भवः, -भूः 1 the god of love, Cupid ; रे रे मनो मम मनोभवशासनस्य पादाम्बुजद्वयमनारतमानमन्तम् Bv. 4. 32; Ku. 3. 27; R. 7. 22; श्यामा शुशुभे शशिना तया मनोभू: Kalāvilāsa. -2 love, passion, lust ; अत्यारूढो हि नारीणामकालज्ञो मनोभवः R. 12. 33. -मथनः the god of love. मय see separately. -याविन् a. 1 going at will or pleasure. -2 swift, quick as thought; उत्पत्य खं दशमीयो मनोयायो शिताखमृद Bk. 5. 30. -3 keen desire ; अहं हि तस्याद्य मनोभवेन संपीडिता तद्गतसर्वभावा Rām. 5. 32. 12. -योगः close application of the mind, close attention. -योनिः the god of love. रञ्जनम् 1 pleasing the mind. - 2 pleasantness. - रथः 1 the oar of the mind, a wish, desire; अवतरतः सिद्धिपथं शब्दः स्वमनोरथस्येव M. 1. 22; मनोरथानामगतिर्न विद्यते Ku. 5. 64 ; R. 2.72; 12.59; उत्पद्यन्ते विलीयन्ते दरिद्राणां मनोरथाः Uab.; आशा नाम नदी मनोरथजला 'Bh. 3. 45. –2 a desired object; मनोरथाय नाशंसे S. 7. 13. -3 ( in dramas) ahint, a wish expressed indirectly or covertly. 'तृतीया N. of the third day in the bright hall of Chaitra. [दायक a fulfilling one's expectations. (-) N. of a Kalpa-taru. g: the god of love. cherishing or entertaining of desire. "y: the friend of ( who satisfies) desires; तस्या भवानपि मनोरथबन्धबन्धुः Mal. 1.34 सिद्धि: f fulfilment of one's desires. सृष्टिः f. a creation of the fancy & castle in the air. -रम . attractive, pleasing agreeable, lovely, beautiful अरणनखमनोरमासु तस्याः (गुली) S. 6. 11 पुरस्तादिमले पात्रे सुविस्तीर्णे मनोरमे Sairats. (मा) 1 lovely woman. -2 & kind of pigment. -रागः affection, passion ( of the heart). —-राज्यम् ' kingdom of the fancy ', a castle in the air; मनोराज्यविजृम्भणमेतत् this is building custles in the air'. -रुज् f. pain or grief of the heart. -लयः loss of consciousness. -लौल्यम् freak, caprice. -वल्लभा a_beloved woman. वहा N. of a particular artery ; ( अत्यपत्रनाडीव हिसाशिताधिका नाडी मनोवहेत्युकं योगशास्त्रविशारदैः); मध्ये हृदयस्यैका शिरा तत्र मनोवहा शुकं संकल्पर्ज नृणां सर्वगात्रै विमुञ्चति ॥ Mb. 12. 214. 19. वाक्कर्मन thoughts, words and deeds. -वाञ्छा - वाञ्छितम् a wish of the heart, desire, -विकारः, विकृतिः emotion of the mind. विनयनम् mental discipline. - विरुद्ध a. 1 incomprehensible. -2 against the dictates of mind or conscience. -वृत्तिः / 1 working of the mind, valition. -2 disposition, temper. वेगः quickness of thought. -व्यथा mental pain or anguish. -शल्य .. rankling in the mind (बाहु:) कुबेरस्य मनःशल्यं शंसतीय
:
च
मनोमय
पराभवम् Ku. 2. 22 - शिलः, -ला red arsenic; मनःशिलाविच्छुरिता निषेदुः Ku. 1. 55; R. 12.80; टकैर्मनः शिलगुहैर वदीर्यमाणा Mk.; गन्धाश्मानं मनःशिलाम् Siva B. 30. 19; मनःशिलापलिखितेन च विद्योतितलाटपट्टाम् K. शीघ्र . quick 38 thought. संकल्पः desire of the besri. -संग: sttach. ment of the mind (to anything ). - संचेतनाहारः ( with Buddhists) one of the four kinds of food ( in a material and spiritual sense). Hary: anguish of the mind. -समृद्धि : heart's content; Bhāg. -संवरः coercion of mind. सुख. agreeable to the mind. स्व . being in the heart, mental. स्थैर्यम् firmness of mind हत a. disappointed. - a. pleasing, charming, attractive, fascinating, lovely अभ्याजमनोहरं वपुः 5.1.18; Ku. 3.395 R. 3. 82. (-) a kind of jasmine. (H) gold. -हारिन् a bonrt-atonling captivating agreesblo. plea sing;हितं मनोहारि च दुर्लभं वचः Ki. 1.4; गाङ्गं वारि मनोहारि मुरारिचरणच्युतम् Gangastaks by Valmiki 7. -हारी an unchaste or unfaithful woman. - ह्रादः gladness of heart. —ह्वा red arsenic मनःशिला मनोगुप्ता मनोह्वा नागजिह्निका Bhāva. P.
मनसा N. of a daughter of Kasyapa, sister of the serpent king, Ananta, wife of the sage and mother of the sage अस्तिक; 80 मनसादेवी. -Comp. - पञ्चमी the fifth day in the dark half of Asadha.
मनसिज [मनसि जायते जन्- अनु० ] Mind born, mental. -जः 1 The god of love; मनसिजतरुपुष्पम् R. 18. 52. -2 Love, passion मनसिजसा वा दिन्या ममालमपोहितुम् V. 3. 10; समस्तापः कामं मनसिजनिदाघप्रसारयोः S. 3. 9. -3 The
moon.
मनसिशय: 1 The god of love; मनसिशयमहास्त्रमन्यथामी न कुसुमपथकमप्यलं विसोढुम् Si. 7.2. -2 The moon.
मनस्तः ind. From the mind or heart; R.14.84. मनस्यति Den. P. 1 To intend, design. -2 To think, reflect.
मनस्विन् . [प्रशस्तं मनः अस्त्यस्य विनि ] 1 Wise, intelligent, clever, high-souled, high-minded तथा मेने मनस्विन्या लक्ष्म्या च वसुधाधिपः R. 1. 82 Pt. 2 120 विपविप्रमज्ञानगतिमनस्वी Bk. 1. 10. -2 Attentive. -8 Steady-minded, resolute, determined; Ku. 5.6; मनस्वी कार्यार्थी न गणयति दुःखं न च सुखम् Bh. 2. 81. m. The fabulous animal called Sarabha. -नी 1 A high-minded or proud woman ; मनस्विनीमानविघातदक्षम् Ku. 332; M. 1.20; V. 3. 5. -2 A wise or virtuous woman. -3 N. of Durgā. −4_N. of the mother of the moon.
मनस्विता 1 Intelligence. -2 Magmanimity, highmindedness. -3 Hope, expectation.
P. P.
मनित Known, understood. मनीकृ P. To take to heart.
मनोमय . Mental, spiritual; मनोमयः प्राणशरीरनेता प्रतिष्ठितोऽमे हृदयं संनिभाग Mupi Up. 22.7. -Comp. -कोशः,