Sanskrit English Dictionary Part 02

SR No.: 020642
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1958
Total Pages: 671
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 24 MB

Page 427

प्रकरः
1084
प्रकृतिः
-
(to a post, office &c.); यत् कार्ये पार्थिवेनादौ पार्थिवप्रकृतेन वा प्रकर्मन् n. Sexual intercourse. कन्याप्रकर्म-N. of a Mb. 12. 69. 3. -8 Ved. To induce. -9 To win, conquer. chapter in Kau. A. -10 Todestroy. -11 To make divisions (प्रकार); कामद्वेषसमायुक्तो मोहात् प्रकुरुते भवान् Mb.5.168. 18. -12 To
प्रकृत p. p. 1 Accomplished, completed ; प्रकृतजप
विधीनामास्यमुद्रश्मिदन्तम् Si. 11.42. -2 Commenced, begun. marry.
-3 Appointed, charged. -4 Genuine, real. -8 FormTAT: 1 A heap, multitude, quantity, collection ; ing the subject of discussion, that which is under मुक्ताफलप्रकरभाजि गुहागृहाणि Si. 5. 12; बाष्पप्रकरकलुषां दृष्टिम् consideration, the subject in hand often used in works 5.6.9; R.9.56; Ku.5.68. -2 A nosegay, bunch on Alamkara for उपमेय) संभावनमथोत्प्रेक्षा प्रकृतस्य समेन यत् of flowers. -3 Aid, assistance, friendship. -4 Usage, K. P. 10. -8 Important, interesting. -7 Wished, practice. -8 Respect. - Seduction, abduction. -7 Wash- expected. -8 Original. -तम् The original subject, the ing, cleansing (संक्षालन); अत्रामत्रप्रकरकरणे वर्ततेऽसौ नियुक्तः matter or subject in hand; यातु, किमनेन, प्रकृतमेव अनुसरामः Vis. Gupa. 154. -रम् Aloe-wood.
'come to the point'. -Comp. -अर्थ a. having the origin
al sense. -2 true, real. (-:) the original sense. प्रकरणम् 1 Treating, explaining, discussing. -2 (a) A subject, topic, department, a subject of represen
Tara: f. 1 The natural condition or state of any. tation); कतमत् प्रकरणमाश्रित्य S. 1. (0) A head or subject
thing, nature, natural form (opp. विकृति which is a of treatment. (0) A province or department. -3 A
change or effect); तं तं नियममास्थाय प्रकृत्या नियताः स्वया Bg. section, chapter or any smaller division of a work.
7.20. प्रकृत्या यद्वक्रम् 5.1.93 उष्णत्वमग्न्यातपसंप्रयोगात् शैत्यं तस्यायं प्रकरणाधिकरणसमुद्देश: Kau. A. 1. 1. 1. -4 An
हि यत् सा प्रकृतिर्जलस्य R.5.54; मरणं प्रकृतिः शरीरिणां विकृतिopportunity, occasion. -B An affair, a matter; अस्मिन्नव
जीवितमुच्यते बुधैः R.8.873 U. 7. 19; अपेहि रे अत्रभवान्
प्रकृतिमापन्नः 5.2 has resumed his wonted nature'; प्रकरणे धनंजयमुदारधीः (उवाच) Mb. 12.26. 1. -8 An introduction, prologue; वयमपि प्रकरणमारभामहे Pratijinal.
प्रकृतिम् आपद् or प्रतिपद् or प्रकृतौ स्था 'to come to one's
Benses', ' regain one's consciousness.' -2 Natural -7 Relation. -8 Doing much or well. -9 A species of drama with invented or fictitious plot; as the
disposition, temper, temperament, nature, constitution; मृच्छकटिक, मालतीमाधव, पुष्पभूषित &c. The S. D. thus
प्रकृतिः खलु सा महीयसः सहते नान्यसमुन्नतिं यया Ki. 2.21; defines it:-भवेत् प्रकरणे वृत्तं लौकिकं कबिकल्पितं। शल्गारोऽगी
कथं गत एव आत्मनः प्रकृतिम् 5.7 'natural character'; नायकस्तु विप्रोऽमात्योऽथवा वणिक् । सापायधर्मकामार्थपरो धीर
अपश्यत् पाण्डवश्रेष्ठो हर्षेण प्रकृतिं गतः Mb. 39. 66 (com. प्रशान्तकः। 511. -10 Context. This is one of the six
प्रकृति स्वास्थ्यम्); 80 प्रकृतिकृपण, प्रकृतिसिद्ध; see below. -3 प्रमाणs helpful in properly construing a विनियोगविधि,
Make, form, figure%3 महानुभावप्रकृतिः Mal.1. -4 ExtracThese ATTs and their relative strength is stated by
tion, descent; गोपालप्रकृतिरार्यकोऽस्मि Mk. 7. -5 Origin, जैमिनि in श्रुतिलिङ्गवाक्यप्रकरणस्थानसमाख्यानां पारदौर्बल्यमर्थविप्र
source, original or material cause, the material of कर्षात् प्रकरणाच्च ज्योतिष्टोमेनैकवाक्यता स्यात् SB. on MS. 10.
which anything is made; नार्थानां प्रकृतिं वेत्सि Mb.4.49.13 5.37. -Comp. -समः a kind of sophism; an assertion
प्रकृतिश्चोपादानकारणं च ब्रह्माभ्युपगन्तव्यम् S. B. (see the full
discussion on Br. Sut. 1.4.23); यामाहुः सर्वभूतप्रकृतिरिति by two opponents of some argument which has the
5.1.1; Bhag. 4. 28.24. -8 (In San. phil.) Nature same force.
(as distinguished from 959,) the original source of the प्रकरणिका, -प्रकरणी A drama of the same charac- material world, consisting of the three essential qualiter as the प्रकरण, The S. D. thus defines it:- । ties सत्त्व, रजस् and तमस्. It is also mentioned as one of नाटिकैव प्रकरणिका सार्थवाहादिनायिका। समानवंशजा नेतुर्भवेद्यत्र च | the four contentments%3; प्रकृत्युपादानकालभागाख्याः San. K.50. नायिका ।। 554.
; -7 (In gram.) The radical or crude form of a word to
which case-terminations and other affixes are applied ; प्रकरिका An interlude or episode inserted in a drama |
प्रकृतिप्रत्यययोरिवानुबन्धः Ki. 13. 19. -8 A model, pattern, to explain what is to follow.
standard, (especially in ritualistic works); Bhag.5.7.5. प्रकरी 1 An interlude or episode inserted in a drama
-9 A woman. -10 The personified will of the Supreme to explain what is to follow. -2 Theatrical dress. -3
Spirit in the creation (identified with Arut or illusion ); An open piece of ground. -4 A place where four
मयाध्यक्षेण प्रकृतिः सूयते सचराचरम् Bg.9. 10. -11 The male roads meet. -6 A kind of song. -8 The proper site of
or female organ of generation. -12 A mother. -18 any magical operations.
(In arith.) A coefficient, or multiplier. -14 (In ana
tomy) Temperament of the humours%3; प्रकृति यान्ति भूतानि प्रकार: 1 Manner, mode, way, fashion; कः प्रकार: निग्रहः किं करिष्यति Bg. 3. 33. -15 An animal. -18 An किमेतत् Mal.5.20.-2 Sort, kind, variety, species; oft. artisan. -17 The Supreme Being; न बस्ति सर्वभूतेषु दुःखin comp. ; बहुप्रकार manifold; त्रिप्रकार, नाना &c. -3 Sim- मस्मिन् कुतः सुखम् । एवं प्रकृतिभूतानां सर्वसंसर्गयाथिनाम् || Mb. 12. ilitude. -4 Speciality, special property or quality; 152. 16. -18 Eight forms of the Supreme Being; - तद्वतितत्प्रकारकोऽनुभवः प्रमा T.S. -BDifference.
। रापोऽनलो बायुः खं मनो बुद्धिरेव च। अहंकार इतीय मे भिन्ना प्रकृति