Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 81

अधिकारिन्
63
अधिजिह्वः
कथा विचित्राः पृतनाधिकाराः Mb. - Place = अधिकरण; महत्खल पुरुषाधिकारं ज्योतिः M. 1. -10 A topics paragraph or scetion; प्रायश्चित्त Mit. See अधिकरण, -11 Counting, emumeration, occasion for counting; संसामु जाते पुरुषाधिकारे Ki. 3.51 (गणना प्रस्तावे). -12 (In gram.) A head or governing rule, which exertsa directing or goverming influence over other rules; e.y. P. VIII. 1.1; i समर्थानां प्रथमाद्वाः प्रागदीव्यतोऽण् IV. 1.82-83 तत्पुरुषः IL. 1.22: अधिकारोऽयं sk. (This अधिकार is of three kinds; सिंहावलोकितं चैव मण्डकप्लुतमेव च। गाग्रवाहवचापि अधिकारबिधा मतः।।.) अधिकार :lso means a word or sitra extending over in the following as up tu particular limit. -Comp. -विधि: determination or statement of qualitivations to do particular acts; as राजा राजसूयेन यजेत. -स्थ -3121 6. possessel of authority, invested with office.
अधिकारिन्, अधिकारवत् ॥. [अस्त्यर्थ इनि मतुप् वा] 1 Possessol of authority, having power: निःस्पृहो नाधिकारी स्यात् Pt. 1. 161: सन्धिविपहकार्य, कार्य 1.3. -2 Entitled to, having a right to; सर्वे स्युरधिकारिणः; 80 उत्तराधिकारिन् heir; धनग्रहण &c.; तपस्यनधिकारित्वात् R.15.51 not qualified or authorised. -3 Belonging to, owned by. - Fit for. -n. (री-वान्) 1 An official, officer; न निष्प्रयोजनम् अधिकारवन्तः प्रभुभिराहूयन्ते Mu.33; functionary, superintendent, heal, director, governor. -2 A rightful claimant, proprictor, master, owner. -3 One qualified to sacritice or perform sacred works. -4 Manaw the lord of creation. -5 One well versed in the Vedanta.
अधिकारिता-त्वम् Authority, rightful clkin, qualification &c.
अधिकृत [कृ-क्त ] Authorised, appointedke one possessed of itthorised qualification, &c.; - धिकृतो विद्वान् ब्राह्मणः M.8.11; पात्राणि नाव्यऽधिकृताः, -तः An officer, official, function: ry, superintendent, lead, Ome in charge of any thing: संभावना ह्यधिकृतस्य तनोति तेजः । Ki. 6.46; प्रासाद° Mu. 3; Pt. I. 4:24; राष्ट्र न. 1. 338.
अधिकृतिः / light, privilege, ownership. 500 अधिकार.
अधिकृत्य il. With reference to regarding, concerning: ग्रीष्मसमयमधिकृत्य गीयताम् 5.13 शकुन्तलामधिकृत्य प्रवीमि S.2. I refer to, speak of Sikkuntala; 3.4: शान्तिमधिकृत्य कृत्यवित् अन्वयुक्त गुरुम् ।. 11.02. See आधिकृ above.
अधिक्रम् 1 U. To aseend, mount upon. -2 To attack, scale.
अधिक्रमः, -क्रमणम् An attack, invasion.
अधिक्षित् m. [अधिक्षि भावे कर्तरि वा विप् तुक् च Tv.] Decay or one that causes decay; a lord or ruler (?)
अधिक्षिप् 6 P. 1 To insult, abuse, asperse, vilify, traduce, consure: किं मां संभूतदोषैरधिक्षिपथ 5. heap accusations on me: नृपतावधिक्षिपति शौरिम् Si. 15.1 न मे पादरजमा तुल्य इत्यधिक्षिप्तः M. I. -2 To throw or luy upon, bespattor.-3 To superinduce (disease).-4 To surpass. cf. अधिक्षिपदब्जनेत्र Having eyes which eclipse the lotus.
अधिक्षेपः 1 Abuse, insulting, insult ; प्रज्ञा Dk..2 insult to, reflection on the understanding; भवत्यधिक्षेप इवानुशासनं Ki. 1.28. -2 Laying upon; fixing , throwing. -3 Dismissal.
अधिगम् 1P. 1() To aequire, obtain, got, attains secure; आज्ञाकरत्वमधिगम्य V. 3. 19; अधिगच्छति महिमानं चन्द्रोऽपि निशापरिगृहीतः M. 1.13%B भरिमधिगच्छेत् M.9.01 marry: श्रेयांसि सर्वाण्यधिजग्मुषस्ते ।.... (1) To tind, mect with, fall in with, sve, liscover. (c) To accomplish; अर्थ सप्रतिबन्धं प्रभुरधिगन्तुं सहायवानेव 1.1.9: न मे बृद्धिनिश्चय1978 Mu. 1 is not able to decide; for (a) see also Ms.3.218, By.2.GL, B.2.06. -2 Toappronch, reach, go towards or near'; गुणालयोऽप्यसन्मन्त्री नृपतिनाधिगम्यते Pt. 1.3813 तस्यान्तं नाधिगच्छनि does not reach urgo to the end. -3 To study, len rn; know: तेभ्योऽधिगन्तुं निगमान्तविद्याम् .2.3; श्रुतमप्यधिगम्य Ki.9.41; 8.38; Ms.7.30; धर्मेणाधिगतो येस्तु 12.10.); वेदार्थानाधिगच्छेत् Y. 1.99, Bk. 7. 37. -4 To coha bit with.
अधिगत1.1 Acauirel, obtained Ke परमार्थान्पण्डितान्मावमस्थाः Bh. 2.13. -2 Studied, known, learnt, mustered; किमित्येवं पृच्छस्यनधिगतरामायण इव U. 16.30.
अधिगमः -मनम् 1 Acquisition, obtaining, getting, findingke.: (इच्छामि) श्रोतुं च सीताधिगमे प्रयत्नम् Ram.. 64. 32; दुरधिगमः परभागः Pt...1: वंशस्थितेरधिगमान V. 5.15; दाराधिगमनम् Ms. 1. 112 marriage. -2 Mastery, knowledge ; असच्छास्त्राधिगमनम् Ms. 11.65. -3 Mercuntile return, protit; acquiring property; fazla: : Mit. or धनप्राप्तिः; स्थापयन्ति तु यां वृद्धि स तत्राधिगम प्रति Ms.8.157. -4 Acceptance. -5 Intercourse. -6 Seving, looking; अपनेष्यामि संतापं नवाधिगमशासनात् m.5.33.77.
अधिगम्य,-गमनीय,-गन्तव्य Pot. p. Attainable. ke. अधिगन्तृ . [ गम्-तृच् ] One who attains or equires. अधिगव . or lr. [गवि इत्यधिगर्व अव्ययी-स.] Found
अधिगुण .[अधिका गुणा यस्य] 1 Possessiny superior qualities, worthy, meritorious : याच्या मोघा बरमधिगुणे नाधमे लब्धकामा Me.6. -2 [अधिगतो गुणो ज्या येन] well strung (asu bow);शरासन जनाः Ki. 12. 14.-ण: Asuperior or eminent merit.
अधिचर् 1. P. To walk or move over or on something.
अधिचरणम् Ast of walking over womething. अधिजननम् Birth; मातुरग्रेऽधिजननम् Ms. 2. 160.
अधिजिह्वः [अधिका जिह्वा यस्य] A serpent (who has ta forkod tongue). This arose from the attempt of the serpents to lick the nectar placed on a bod of Kusa grass, the sharp points of which pricked the tongue and split it into two. -द्वा-जिहिका [ अधिरूढा जिह्वा, स्वार्थे
] 1 The uvula. -2 A sort of swelling of the tongue or epiglottis.