Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 67

अत्ययिक
साहसस्तेयपारुष्यगोऽभिशापात्यये V. 2. 12. -7 Overconing, mastering mentally, comprehending: gawa दुरत्यया Rām. 8 Overstepping; क्षुरस्य धारा निशिता दुरत्यया Kena Up. - 8 A class kind. ef. अशुभे चापदि स्मृतः । अत्ययोऽ तिक्रमे कुच्छ्रे दोषे दण्डविनाशयोः । Nm.
अत्यधिक अत्यधिक ..
अत्यहित . 1 Exceeded, surpassed. -2 Violated, outragel.
अत्ययिन् surpassing.
[ इ-इनि P. III. 2. 157] Exceeding
d.
अतीन्द्रिय... [अतिकान्त इन्द्रियम् ] Beyond the copi (resh) of the senses]] अतीन्द्रियदर्शनः R. 3.41 यक्ष्मा निर्विवं तदतीन्द्रियमुच्यते; ● ज्ञाननिधिः Si. 1.11 यः The Soul or Purusa, ( in Sankhya Phil. ) : the Supreme Soul -यम् 1 Pradhan or Nature (in Sankhya Phil.). -2 The mind ( in Vedanta) योऽसावतीन्द्रियग्राह्यः सूक्ष्मोऽव्यक्तः सनातनः Ms. 1.7 (Kull. इन्द्रियमती वर्तते इति यं मनः ).
अतीव [ अति-इव] [.1 Rscondingly exesively, very, very much, quite, too; पीडित, हृष्ट &c. -2 Sur passing, superior to (acc. ): अनीवान्यान् भविष्यावः Mb.
अतुन्द ". Not bulky, lean, lank
अतुर . Vel. Not rich or liberal.
अतल रा. [ न. ब. ] Unequalled, unsurpassed, matchless, peerless, incomparable, very great; भयमतुलं गुरुलोकात् Pt. 5. 31; so पराक्रम, रूप &c. -लः 1 The sesamum soul and plant (तिलकवृक्ष ) - 2 Cough Nigh.
अतुल्य ... Unequalled &c.
अनुपार . Not cold. -Comp. -कर: The Sun; O अतुहिनकर, राम, धामन् रुचि &c.
अतूतुजि . [ ] Not dance or giver not liberal () -2 Not quick, slow: sef fort तूतुजिरशिक्षत Rv. 7.8.
अतूर्त ... [न तूर्यते, तूर -हिंसायाम् ] Ved. Not obstructed or stopped or injured, unhurt. - The unlimited space, sky अतू बद्धं सविता समुद्रम् Rv. 10. 149.1. -Comp. - दक्ष . Vurl whose plans cannot be obstructed or are umhurt अतूर्तदक्षा वृषणां वृषण्वसू liv. 8. 26.1. - पथिन् ... Ved. whose path cannot be obstructed.
अतृणादः [ न तृणम् अत्ति, अद्-अण् ] 'Not eating gross', a new-born calf; Sat. Br. 14. अथ वत्सं जातमाहुरतृणाद इति Bri Ar. Up.
अतृण्या [न. त. ] A small quantity of grass
अदिल . [ नृप] Vod. Notmailable, immovable, solid, firm (as a mountain ) : तृदिला अतृदिलासः Rv. 10.94.11.
सं. ई. की.....
49
अत्यन्त
अतेजस् . [न. ब. ] 1 Not bright, dim. -2 Weak, feeble. –3 Insignificant ; so अतेजस्क, अतेजस्विन्. - स् .. Dimness, shadow, darkness; absence of vigour, feebleness, dullness.
अत्कः [ अतति गच्छति सततं विकृति, पन्थानं &c. अत्-कन् कित्त्वम् Up. 3. 43] 1 A traveller. -2 A limb or member (of the body ). –3 ( Ved.) Water, lightning, garment, armour (?). –4 Corner of a house (See अक above)
अत्कील: N. of the author of some Vedic hymns, a descendant of Visvāmitra.
अत्ता / [ अतति सततं संबध्नाति अत्-तक् इडभावः - टापू ] 1 A mother. -2 An elder sister. -3 A mother-in-law ; (rarely) mother's sister.
अत्तिः / अत्तिका [ अत्यते सर्वदा संबध्यते कर्मणि किन् ] An elder sister &c.
अन्तृ &c. See under अद्.
अत्नम् [ अनति जयपराजयी अत्र अत्-न] A battle, tighat. अत्नः [ अनि सततं गच्छति; अत्-न Up. 3. 6.] 1 Wind. -2 The sun. -3 A traveller. Written also as अनु. अत्यः [ अति शीघ्रं गच्छति, अन् कर्तरि यत् ] A courier,
steed.
अत्यंहस् ... Ved. Emancipated from sin or evil. अत्यग्नि a. Surpassing fire. -ग्नि: Morbidly rapid digation.
अत्यनिष्टोमः [तान्तोऽभिष्टोमम् अधिकफलत्वात् ] The optional second part of the Jyotiṣṭoma sacrifice.
अत्यङ्कुश ". [ अङ्कुशमतिक्रान्तः ] Past the goad, uncontrollable, unmanageable; अत्यकुशमिवोद्दामं गजं मदजलोद्धतम् । प्रधावितमहं दैवं पौरुषेण निवर्तये || Ram. 2. 23. 20. अत्यच्छ ... Of chaste couduct, Pt. 4.
3
अत्यध्वन् . A long or wearisome travelling; : long journey.
अत्यन्त . [ अतिक्रान्तः अन्तं सीमां नाशम् ] 1 Excessive, much, very great or strong; वैरम् great enmity : "मैत्री "हिमोत्किरानिला: Ku. 5.20 -2 Complete, perfect, absolute; अभाव : absolute non-existence: See below. -3 Endless, perpetual, permanent, everlasting, uninterrupted, unbroken ; किं वा तवात्यन्तवियोगमोघे हतजीविते R. 14.65: भवत्यजरमत्यन्तम् Pt. 1. 151; यो बन्धनवध केशान् प्राणिनां न चिकीर्षति । स सर्वस्य हितप्रेप्सुः सुखमत्यन्तमश्रुते ॥ Ms. 16, Bg. 6. 28; कस्यात्यन्तं सुखमुपनतम Me. 111. नायमत्यन्तसंवासो लभ्यते येन केनचित् I. 1. 73. -तम् ind. 1 Exceedingly, excessively very much to the highest degree स्थायीभवति चात्यन्तं रजः शुकपटे यथा Pt. 1. 33; स्तनंधयोऽत्यन्तशिशुः स्तनादिव Mu. 4. 14 very young. -2 For ever, to the end ( of life ), through life; अत्यन्तमात्मसदृशेक्षणवल्लभाभिराहो निवत्स्यति S. 1. 20. For all time, in perpetuity सा चात्यन्तमदर्शनं नयनयोर्याता