Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 61

अतिपातिन्
अतिपातिन् a. 1 Acute, running a rapid course. -2 Surpassing in speed, swifter than (in comp. ); ततार विद्याः पवनातिपातिभिर्दिशो हरिद्भिर्हरितामिवेश्वरः R. 3. 30. अतिपाति कार्यमिदम् । पञ्चरात्रम् 2.
अतिपात्य pot. p. To be delayed or put off; काममनतिपात्यं धर्मकार्य देवस्य S. 5.
अतिपत्रः [ अतिरिक्तं बृहत् पत्रं यस्य ] The teak tree, or the हस्तिकन्दवृक्ष. (Mar. साग ).
अतिपथिन्
nt. A better road than common, a good
road.
-2
अतिपद् 4 A 1 To go beyond; spring over. To neglect, omit, transgress. -Cans. To allow to pass by.
अतिपद . [ अतिक्रान्तः पदम् ] 1 Having no feet. -2 Too long by one foot.
अतिपत्तिः 1 Going beyond passing bapee देशकालातिपत्तौ च गृहीत्वा स्वयमर्पयेत् V. 2. 169. -2 Nonperformance, failure निमित किया P. III. 3. 139. (the conditional is used instead of the poten - tial, when the non-performance of an action is implied ) - 3 [ पत्तिम् अतिक्रान्तः ] One surpassing a foot-soldier.
अतिपन्न 1. P. Gone beyond transgressed, missed, past &c.
अतिपर . One who has vanquished his enemies. - रः A great or superior enemy.
अतिपरिचय: Excessive familiarity or intimacy; Prov. अतिपरिचयादवज्ञा 'Familiarity breeds contempt.' अतिपरोक्ष a. 1 Far out of sight, not discernible : वृत्ति obsolete (words ). -2 Not hidden, visible.
अतिपातकम् A very heinous sin, iment, मातृगमने दुहितृगमनं स्पाम सरगम व श्रीणां अतिपातकानि उच्यन्ते ).
अतिपादनिच (वृत् N. of a Vedic Metre of 3 pādas, the number of syllables in each being respectively 6, 8 and 7.
अतिप्रबन्धः Great continuity; "हिनाष्टभिः II. 3. .58. very rapidly or in rapid succession.
अतिप्रगे ind. Very early in the morning, in the early dawn नातिप्रगे नातिसायं न सायं प्रातराशितः (भुञ्जीत ). Ms. 4. 62.
अतिप्रवृद्ध 1 Overbearing प्रस्थातिद्धस्य Ms. 6. 320. -2 Grown very much.
अतिमा अतिकम्प मर्यादा प्र] A question about transcendental truths; a vexatious or extravagant question that is asked, though a satisfactory reply has already been given; e. g. Valaki's question to Yajfiavalkya about Brahman in बृहदारण्यकोपनिषद्
43
अतिभारिक
अतिप्रसङ्गः, -प्रसूक्तिः / 1 Excessive attachment; नातिप्रसङ्गः प्रमदासु कार्य: Pt. 1. 187; स्त्रीष्वतिप्रसङ्गात् Dk. 101. -2 Over-rudeness, impertinence; तद्विरमातिप्रसङ्गात् U. मा भूत्पुनर्बत कथंचिदतिप्रसङ्गः Mv. 3. 16 indiscretion or imprudence; यदेतावतः परिभवातिप्रसङ्गस्य तुल्यं स्यात् Mv. 5 an insult. -3 Extraordinary or unwarrantable stretch of n (grammatical) rule, or principles also = अतिव्याप्ति q. v. – 4 A very close contact; अतिप्रसङ्गाद्विहितामसी मुदुः Ki. 8. 33 (अविच्छेदन) Prolixitys अलमतिप्रसङ्गेन Mu. 1.
अतिप्रेषितम् The time after the ceremony in which the Mantras are used.
अतिप्रौढा A girl who has attained a marriageable age, a grown up girl.
अतिबल a. Very stronger or powerful; जयत्यतिबलो रामो लक्ष्मणश्च महाबल: Rām. -ल: An eminent or matchless warrior (अतिरथ ). -लम् 1 Great strength or power. - 2 A powerful army. -ला 1 N. of a medicinal plant, Sidonia Cordifolia and Rhombifolia ( Mar. चिकणा, चिकणी ) - 2 N. of a powerful charm or lore taught by Viśvāmitra to Rāma:- गृहाण द्वे इमे विद्ये बलामतिबलां तथा । न ते श्रमो जराssवाभ्यां भविता नाङ्गवैकृतम् । न च सुप्तं प्रमत्तं वा धर्षयिष्यन्ति नैर्ऋताः । न च ते सदृशो राम वीर्येणान्यो भविष्यति ॥ सदेवनरनभिषु पुमांखिषु न सौभाग्ये न दाक्षिण्ये वृद्धिति पौरुषे ॥ नोत्तरे प्रतिपत्तव्ये त्वत्तुल्यो वा भविष्यति । एतद्विद्याद्वयं प्राप्य यशश्चाव्ययमाप्स्यसि ॥ बलामतिबलां चैव ज्ञानविज्ञानमातरौ । क्षुत्पिपासे च ते राम नात्यर्थं पीडयिष्यतः || जयश्र दुर्गकान्तार प्रदेशेष्वटवीषु च । सारतां त्रिषु लोकेषु गमिष्यसि च राघव ॥ पितामहसुते ह्येते विद्ये चायुर्बलावहे । Ram. 1. 22. See तौ बलातिबलयोः प्रभावतो R. 11. 9 also.-3 N. of one of Dakṣa's daughters.
अतिबालक a. Childish, puerile. -कः An infant. अतिबाला [ अतिक्रान्ता बाल्यावस्थाम् ] A cow two years old; वर्षमात्रा तु बाला स्यादतिबाला द्विवार्षिकी.
fang: Having extraordinary arms. N. of a of the fourteenth Manvantara. Hariv.; N. of a Gandharva; Mb.
अतिब्रह्मचर्यम् Over continence, or abstinence (oppअतिमैथुनम् ) [अ] One who has viola
ted the student's life, who cohabits with women.
अतिभङ्गम् A pose in which the idol is bent in more than two or three places; आभ समभच अतिभङ्ग त्रिधा भवेत् । Mana. 67.95-36.
अतिभ (भा) 1 Excessive burden, great load; कोऽतिभारः समर्थानाम् Pt. 1. 22 इति मनसि न्यस्तचिन्तातिभारः Rath. 3.5; सा मुक्तकण्ठं व्यसनातिभारात् चक्रन्द R. 14.62 through excessive grief; दुःखातिभारोऽपि लघुः स मेने Ki. 3. 33.-2 Speed. -3 Excessive obscurity (of a sentence). -Comp. - [ अतिभारं गृहीत्वापि गच्छति ] amule
अतिभारिक a. Very heavy ( burdensome) राक्षस:यदि न गुह्यं नातिभारिकं वा ततः श्रोतुमिच्छामि । Mu. after 6.15.