Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 483

उपसंभाषः
465
उपसृष्ट
उपसंभाषः -पा1 Conversation: कृतोपसंभाषमिवेक्षितेन । by an evil spirit. -8 A preposition prefixed to Ki. 3.3. -2 Friendly persuasion; उपसंभाषा उपसान्त्वनम् । roots; निपाताचादयो ज्ञेयाः प्रादयस्तूपसर्गकाः। द्योतकत्वात् P. I. 3.47 Sk.
क्रियायोगे लोकादवगता इमे ।। उपसर्गास्तु विज्ञेयाः क्रियायोगेन
विंशतिः । विवेचयन्ति ते ह्यर्थ नामाख्यातविभाक्तिषु ॥ बृहद्देवता; उपसर, उपसर्ग, उपसर्पण See under उपम्, -सृज्,-सुप्.
आख्यातमुपगह्यार्थविशेषमिमे तस्यैव सृजन्तीत्युपसर्गाः| Durg under STAY Caus. P. 1 To subdue.-2 To prepare, dress, Nirukta 1.3. उपेत्य नामाख्यातयोरर्थस्य विशेष सृजन्युत्पादयन्तीcook; कलशं प्रोक्षणीयं च यथावदुपसाधयेत् Bhag. 11.27.20. त्युपसगाः | Skanda. The नाट्यशास्त्र defines उपसर्ग thus: उपसान्त्व 10 P. To appease, conciliates
प्रातिपदिकार्थयुक्तं धात्वर्थमुपसृजन्ति ये स्वाथैः। उपसर्गा उपदिष्टास्तस्मान्
pacify; उपसान्त्वयितुं महीपतिदि रदं दुष्टमिवोपचक्रमे Ki. 2.5.
संस्कारशास्त्रेऽस्मिन | A poetaster has framed the following
समस्यापूरण stanza with the rule उपसगीः क्रियायोगे (Panini उपसान्त्व नम् Appeasing, pacifying.
I. 4.59): उपसर्गाः क्रियायोगे पाणिनेरपि संमतम् । निष्कियोऽपि उपसि int. Ved. In the lap, on the hip; ncary at
तवारातिः सोपसर्गः सदा कथम् ॥ Upasargas are 20 in number:--
प्र, परा, अप, सम्, अनु, अव, निस् or निर्, दुस् or दुर, वि, आ hand; पितुने पुत्र उपसि प्रेष्टः Rv...1.3.7.
(२), नि, अधि, अपि, अति, सु, उत् , अभि, प्रति, परि, उप; or 2 if उपसीरः A plough.
निस्-निर् and दुस्-दुर् he taken as separate words. There are उपसुन्द: N. of an Asura, son of Nikunbha and two theories as to the character of these prepositions. younger brother of Sunda.
According to one theory roots have various meanings
in themselves (अनेकार्था हि धातवः); when prepositions उपसूर्यकम् The dline of the sum or its halo. -क: A
are prefixed to them they simply bring to light those fire-fly.
meanings already existent but hidden in them, lut उपस । P. 1 To go towards, approach, draw near: they do not press them, being meaningless them वरुणं पितरमुपससार 'Tait. Up.3.1. I. ete. राजानं...दुर्ग... selves 3; ef. Si.10.15:-सन्तमेव चिरमप्रकृतत्वादप्रकाशितमदिद्युतदक्षे । उपमृत्यc. वलभाभिरुपसृत्य चक्रिरे साभिभुक्तविषयाः समागमाः विभ्रमं मधुमदः प्रमदानां धातुलीनमुपसर्ग इवार्थम् ॥ According to R. 19. 16. -2 To go against, attack. -3 To have the other theory prepositions ca press their own indeintercourse (as of a wornan with a man); Mb. 3. pendent meanings; they modify, intensify, and उपसर . 1. III. 3.71 Approaching. -र: 1 App
sometimes ontirely alter, the senses of roots; cf. sk.:
उपसर्गण धात्वों बलादन्यत्र नीयते। प्रहाराहारसंहारविहारपरिहारवत् ।। roaching (as a cow). प्रजनः स्यादुपसर: cf. also उपसरो हि
cf. also धात्वर्थ बाधते कश्चित्कश्चित्तमनुवर्तते। तमेव विशिनष्टपन्य स्त्रीगवीषु पुगवानामभिगमनमुच्यते स च नैरन्तर्येण भवति. -2 The
उपसर्गगतिविधा ।। (The latter theory appears to be more first pregnancy of a cow'; गवामुपसर: Sk. -3 A continuous ling. वीनामुपसरं दृष्ट्वा ...... Bk. 7.66.
correct. For a fuller exposition see Nirukta). -9 An
obstacle; ते समाधावुपसर्गा व्युत्थाने सिद्धयः। योगमत्र 3.30. उपसरणम 1 Going towards. -2 Rapid flowing of the blood towards the heart (as in sickness). -3 That उपसर्जनम् 1 Pouring on. -2 Amisfortuney calamity which is approachell as a refuge.
(as an eclipse), portent; ज्योतिषी चोपसजने (अनध्यायान्) उपसर्या A cow tit for a bull (ef. P. III. 1. 101).
Ms. 4. 103. -3 Leaviny. -4 Eclipsing. -5 Any person उपसर्या काल्या प्रजने वृषो यथोपसर्याया गोष्टे गोर्दण्डताडितः Bk. b...
or thing subordinate to another, a substitute. -6 (In
uram.) A word which either by composition or doriva. उपसृज् 6 P. 1 To pour out or ons offer ( water &c.). tion loses its original independent character, while it -2 To add to, amex; to join, attach, connect with, also determines the sense of another word (opp. प्रधान); bring to: एता देवताः पाप्मभिरूपामजन Bri. Up.1.3.6. -3 C.g. in पाणिनीयः a pupil of पाणिनि, पाणिनि becomes To boset with, oppress, infest; तेनोपसृष्टो यस्तस्य लक्षणानि उपसर्जन; or in राजपुरुषः, राजन् is उपसर्जन, having lost its निबोधत Y. I. 272; Ms. 4.61; 800 उपसृष्ट below; रोषेण, independent character; P. I.2.15, 18,573 II.2.30%; व्याधिना &c. -4 To oclipse; Ms.1.37. -5 To come in IV. 1. 14,547 VI.3.823; आचायापसर्जनश्चान्तवासी. -7A contact with. -6 To produce, effect, create; उपमुज्य , kind of war-manoeuvre; तथा प्राग्भवनै चापसरणं तूपसर्जनम् तमस्तीत्रं जहाराश्वं पुनर्हरि: Bhig.+19.19. -7 To destroy. Suka. 4. 1105.
394: 1 Sickness, disease, change occasioned by a उपसर्जित u. Sent off or out; तक्षकादात्मनो मृ यु द्विजपुत्रोdisease; also a disease superinduced on another; effor पसर्जितान् Bhig. 1.12.27. हन्युश्चोपसर्गाः प्रभूताः Susr.-2Misfortune, trouble, calamity,
उपसृष्ट. p.1.Joined, connected with, accompanied injury, harm, प्रशमिताशेषोपसर्गाः प्रजाः Ratn. 1. 103सोपसर्ग वो नक्षत्रम् M. 4. sorrow; आपेदे उपसर्गस्तं तमः सूर्यमिवासुरम्
by; किं क्षत्रबन्धून्कलिलोपसृष्टान् Bhāg. 1.16.28. -2 Seized or Rom. 2.63.2. -3 Portent, natural phenomenon
possessed by (a demon or evil spirit); 399919
क्षुद्राधिष्ठितभवनाः 6 107.-3 Troubled, affected, injurerl%B foreboding evil. -4 An eclipse. -B An indication
(उपसृष्टः परेणेति मूञ्छितो गदया हतः Bhag. 10.76.33; रोगाor symptom of death. -6 Addition. -7 Possession
पसृष्टतनुर्दुर्वसतिं मुमुक्षुः ।.8.94; K.289. -4 Eclipsel: सं.इ. को....५९