Samvedna Upnishadonu Sarvangin Adhyayan

SR No.: 020625
Original Sutra Author: N/A
Author: Kashyap Mansukhlal Trivedi
Publisher: R R Lalan Collage
Publication Year: 2003
Total Pages: 618
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 488

:
માં હોવાથી અંતરિડ્યા છે અને ઇ' પૃથ્વી છે કારણ કે ક્રમથી વર્ગ, અંતરિક્ષ અને પૃથ્વી આ માટે
'g' પૃથ્વી છે પર
શ7 છબ્દનું નિરુક્ત 'ટ યH' અર્થાત્ આ હૃદય છે." એમ અર્થ છે. આમ સપ્તમી વલનો ઉપયોગ કરી શબ્દમાં અર્થને સમજાવ્યો છે." હૃદયમાં રહેલ આત્માને જે જાણે છે તે હૃદય Sત બકાને જાણે છે. અહીં વ્યુત્પતિ માટે નિરુક્ત શબ્દનો પ્રયોગ કરેલ છે. જે. નોંધનીય છે. '
વ્યક્તિની ઓળખ આપવા માટે વ્યક્તિ જે વસ્તુ લઈને જતી હોય તેને આધારે નામ આપવામાં આવે છે. જેવી રીતે ગાયને લઈ જનાર વ્યકિતને "ગોનાય, અને ઈજનાર વ્યક્તિને માટે "અશ્વનાય", પષોને લઈ જનાર સેનાપતિ વગેરેને માટે "પુરુષનાય" કહે છે, એ જ રીતે અન્નને જલ લઈ જાય છે તેથી જલને "અશના કહે છે. આમ કાર્યને આધારે નામ આપી ઓળખ આપવામાં આવે છે અને અર્થઘટન કરવામાં આવે છે.
મહર્ષિ પાણિનિએ જે શિવસૂત્રો આપ્યા છે. તે સૂત્રો ભગવાન આશુતોષનાં ડમરું નિનાદમાંથી પ્રાપ્ત થયા છે. તે નિનાદ સાંભળી તેઓશ્રીએ સનક વગેરે સિદ્ધોની સાથે વિચાર-વિમર્શ કરી શિવસૂત્રોની રચના કરી,''આ જ બાબત સમજાવતાં પં. વિષ્ણુદેવ જણાવે છે કે "એક એક વર્ણ, અક્ષર રવરનાં એ વિવિધ રૂપોમાં અનેક પ્રનો જાગે છે. એમાંથી જ ચા, સામ અને વધુ જાગે છે. બાવન અક્ષરોની એ બાવની પાણી- મહિમા યોગીઓએ ગાયો છે. શિવનામરૂન એનાદ જાગ્યો, સનક વોરે ઋષિઓએ તેમાંના ધ્વનિને વર્ણ અતરમાં જોયા અને આ I.વગેરે ચૌદ સૂરોની રચના કરી. તેઓએ ડમરૂના નાદને ગાનમાં પકડયો. તેમાં આદિ સ્વરો છે, તે પછી સ્વરો છે. તે પછીના પચ્ચીસ સ્પર્શ વ્યંજનો અને અંતે ચાર ઉષ્મ વ્યંજનો છે." વાણીનું આ ઉત્તમગીત છે, જે આદિ ગત "ઉદ્દગીથ" છે.
પાણિનિ "સવર્ણ સંજ્ઞાનો જે પ્રયોગ કરે છે તે ઉપ.નાં આધારે બનાવી હશે તેમ અનુમાન કરી શકાય, સવર્ણનું સૂત્ર છે "તુચારણy Haf" અર્થાતુ મુખ વિવરમાં સ્થાન અને આધ્યેતર પ્રયત્ન એ બને જે જે વર્ષોનાં સમાન તે સવર્ણ તેમાં સ્થાન અને પ્રયત્ન બનેનું મહત્ત્વ છે. છા, ઉપ જણાવે છે 3ઉદ્દગાન સમયે સ્વર, ઉષ્મ, વ્યંજન, અર્ધસ્વરનાં સ્થાન અને પ્રયત્નને જ કેન્દ્રમાં રાખી સાવધાનતાપૂર્વક ઉચ્ચારણ કરવાની વાત છે. તે ઉપરોકત સૂત્રમાં પણ જોઈ શકાય છે.
પાણિીએ સ્પષ્ટ, પલ્પ, વિવૃત, સંવૃત્ત એમ વર્ગોના ચાર પ્રકાર સ્વીકાર્યા છે. તેનો નિર્દેશ પણ છા, ઉપ માં જોઈ શકાય છે. ત્યાં સ્વર ઈન્દ્રનાં આત્માં જેમ 'x'ને ગોલ છે, પાણિનિએ વ્યવહાર માટે અલગ ગણાવેલ છે. પરંતુ શાસ્ત્રમાં અન્ય સ્વરોની સાથે ગણેલ છે. ઉષ્માક્ષરો પ્રજાપતિના આત્મા
૪૫૯ For Private And Personal Use Only