Dictionary of Prakrit for Jain Literature Vol 01 Fasc 02

SR No.: 020317
Original Sutra Author: N/A
Author: A M Ghatage
Publisher: Bhandarkar Oriental Research Institute
Publication Year: 1995
Total Pages: 150
Language: English, Sanskrit, Hindi
Classification: Dictionary
File Size: 17 MB

Page 108

अढ
अणकमणि
अणन्ति शब्दयन्ति अविकलहेतुत्वेन असातवेधं नारकाद्यायुष्कं इत्यणाः आद्याः कोधादयः । अथवा अनंतानुबन्धिनः क्रोधादयः अनाः । समुदायशब्दानामवयवे वृत्तिदर्शनात् भीमसेनः सेन इति यथा । अथवा अणन्ति प्राकृतत्वेन अनाः एकदेशेन समुदायस्य गम्यमानत्वाद् अनन्तानुबन्धिनः AvTI. (H) 81b. 12, 13, 14561, 14-15; सोलस कसाय नव नोकसाय दुविहं चरित्तमोहणियं । अग अप्पच्चक्खाणा पच्चक्खाणा य संजलणा Kam Vi. (D) 17; अग मज्झागिर संत्रयण BanS&m. 3: अणथावरइग विगलअंतो मीसे Kam Th. ( D.) 14; अणमज्झगि संघयणचउ ।... मीसे Kam Th.
अदार (adhāra < astādaśan) nu eighteen, Apa सीलंग (D) 5; अपुव्वाइचउक्के अण तिरिनिरयाउ विणु बिआलस्यं Kam Th. ( D.) सहस निम्मल अढार Antara Sam. 3. 9. 26 मिस्सदुगकम्म अण विणु तिचत्त SadSr. 55; कोहो होइ चउद्धा माणो माया य तह य लोहो य। अग अप्पचक्खाणा, पच्चक्खाणो य संजलणो JambūCa.(G.) 5.21; J5 अथदचउकं तु अणं अणियट्टीकरणच रिमम्हि GomS&. (K) 337; अण मिच्छ मिस्स सम्मे Kasa PaCu. 1.
207
[ अढ (adha = asta) PSM following Pischel notes अढ (Viy.), अढयाल (Samav.), अढसट्ठि ( Samav.), अढाइस (Pra Paing.) based on inferior readings.]
अहस (adhatta <ārabdha ) adj. ppp. ) begun, started, Apa. पाणिवहु अदत्तु लीउ वज्जइ अदत्त An&MahSam. 10.7.
अढाइय (adhāiya ardha-trtiya) adj. two a nda half, Apa. परमेसरु माणिय केलिसुक्ख अकलन्तु अढाइय पुब्बलक्ख Candappa Ca. (Y.) 9.6.4.
अटारसग (adhārasa-ga<astā daśa-ka ) . eighteen, AMg नव चेव अढारसगं सत्तावीसा तहेव चउप्पन्ना नउइ दो चेव सया उ सत्तरी होइ कोडीणं PindNi. 409.
[ अढारसम (adhārasa ma astādaśa-ma) m. adj. eighteenth, inferior reading for अट्ठारसम, PSM, Pischel.]
अण- (ana - <r - ) . [raoti] to behave, to aet, to trest, AMR जह मम न पियं दुक्खं जाणिय एमेव सव्वजीवाणं । न हणइ न हणावह य, 'सममणती ( . . अणइ त्ति ) तेन सो समणो' ApuOg. 708.3 (comm. सममणति त्ति - सर्वजीवेषु तुल्यं वर्तते यतस्तेनासौ समणः ) अण (ana <rna ) n [Hem. (Gr.) 1.141; DeNaMa. 106; (comm.)] debt, AMg दुक्खमूलं पुरा किच्चा दुक्खमासज्ज सोयती । तिमि अणे पुवि दत्ता न मुच्चइ Isi Bhās. 15.9; पापं जे उ पकुव्वंति जीवा सोताणुगामिणो । वडती पावकं तेसिं अणगादिस्स वा अणं IsiBhāg.
15.15; 45. 8.
अण (ana<jana) . (at the end of epds., often as sv. 1. for jana) community, elass, group, etc. (conveyed by the preceding word), or an individual belonging to it, M. अक्खडइ पिमा हिअर अण्णं महिलाभणं रमंतस्स GaSaSa. 44; अह हं लज्जालुइणी तस्स अ उम्मच्छराई पेम्माई । सहिया अणो वि णिउणो अलाहि किं पाद
GaSaSa 127; (स्थापक) सुरअणपिआणं । गिरिसगिरिंदसुआणं संघाडी Kap.Mañü. 1.3; S. ( शकुन्तला ) भूओ वि सहीअणं अणुमाणइस्सं Sak. 35.9 ( 3 ); (कुटुम्बिनी) परलोअं पत्थिदो अज्जो ण देसंतरं । ता अणुविदं खु कुलवहूअणस्स ( . . कुलअगस्स ) णिवत्तिर्दु MudraRa. 186.4; ( चन्दनदास ) तस्सि समय आसि अन्ह घरे अमच्चरक्खसस्स घरअणो MudrāRa. 30.4; 30. 10 175.4; ( सर्वा: ) अहो रक्खसाणं दुट्ठताभिओओ जो गिट्टिदं अबलाजणं ( . 7. 'अगं ) वि बाधेदि Maha ViCa. 209.12; Apa. बंधुयण ( . . अण ) हो सबलहो सुड्डु जणंतु ... गन्भहो णीसरिउ PAN&Cs.(P.) 8. 11.4; बंधु अणहो सयलहो जाउ तोसु PANACa. (P.)
9.1.5.
अण (ana <an ) ( part.) [alternant of na Hem. ( Gr. ) 2.100; Mark.(Gr.) 8.3; in epds. both before vowels and consonants] not, Aps. एत्यंतरे णिण्णासिय मारवे अणउत्पज्जमाण दिव्वारवे VaddhaCa. 10. 1.12. et epds. अणहिअअ, अणचितिr etc.
अण (ana <an) neg. part. before a vowel in epds., eg. अनंग, अनंत, अणक्कमणिज्ज, अणाइ etc.
अण (ana<ana) m/n [short for Anantānubandhikagāya] passions (kasayas) which bind the soul for an infinite period of time (they are four viz. krodha, māna, mayā and lobha),
1
AMg कोहो माणो ... चउरो वि हुति चउभेया अण अप्पञ्चखाणा पच्चक्खाणा च संजलणा ārah Pad. 651; JM अणदंस नपुंसित्थी वेयच्छकं च पुरुसवेयं च । दो दो एगंतरिए सरिसे सरिसं उवसमेइ āvNi. 116; अणरणेति `दण्डकधातुः । अस्याप्रत्ययान्तस्य मण इति भवति । शब्दार्थस्तु अणन्तीत्यणाः
भण (ana <anas ) m eart, chariot, JM विसमा रागद्दोसा निंता तुरय व्व उप्पण मणं । ठायंति धम्मसारहि दिट्ठे तुह पवयणे नवरं Rss Pañi 27; Apa सो सच्चेयणु ब्व परिघावर धवलणियट्ठिओ अणो
JasCa. 3.21.2.
अण (ana < ? ) n [semantic change of rai] sin, JM. पावभवज्जं सामाइयं अनावं ति तो तणवज्जं । पावमणं ति व जम्हा वज्जिज्जर तेण तदसेस ViāvBha. 2797 (comm. अणशब्दस्य कुत्सितार्थत्वादणन्ति कुत्सितानि करणानि शब्दयन्ति, अणन्त्यनेनेति व्युत्पत्तेर्वा, अणं पापमुच्यते । )
अण- (ana < ? ) . [senmed for deriving kallana] 1 to go, make one go, 2 to know, to teach, 3 to proclaim, cause to proclaim, JM. भदि कलाण-सुहत्थो धाऊ तस्स य भदंतसोऽयं । स भदंतो कलाणो सुहो य कल्लं किलारुग्गं । तं तच्चं निव्वाणं कारण कज्जोवयारओ वावि । तस्साहणमणसद्दो सद्दत्यो अव गच्चत्थो । कलमणइ त्ति गच्छर गमय व बुज्झर व बोयर व त्ति । भणइ भणावे व जं तो कल्लाणो स चायरिओ Viār Bha. 3439-3441 (comm. अणशब्दस्तु अण धातोरुभयार्थत्वात् शब्दार्थो गत्यर्थो वा द्रष्टव्य इति । ततश्च कल्यं यथोक्तमारोग्यमणति गच्छत्यन्तर्भूतण्यर्थत्वेनापरान् गमयति बुध्यते स्वयं बोधयति वा परान् । शब्दार्थत्वेऽपि कल्यमणति स्वयं भणति परैश्च भाणयति यस्मात् तस्मात् कल्याणः । स चेहाचार्यो गुरुबद्धव्य इति )
'अण (ana < trna ) n. grass, M. ( कणेरुअंतीओ) मण्णेति अ आसाअं विसं णवमणस्स Setu Ba. 6. 68; सुहणिसण्णमअखंडिअ सिहर अनंतभं SetuBa. 9.18.
'अण (ana < vana) n garden, grove, M. वसंति जत्थ समभं सुरक्षणाणुगआ ।... एक्कक्खंभलिआसुरगअ व्व उदू Setu Ba. 9. 85.
अणभ (a-naa <a-naya) m an unjust act, injustice, M. लग्भइ मरणावसरो ता को अणओ मरंताणं Lrls. 1006; adj. unjust, not just JS. धम्मपहावेण णरो अणओ वि सुहंकरो होदि KattiApn. 434; Apa. हुउ जसडु राउ जसोहतणउ जणणिए जंपिउ कियउ अणउ JasCa. 4.25.17; मुज्झ न दोसु दइवकिउ धावई अगड करंतु महावर पावर JambuSãCa. 5.13. 8.
अणइकमणा (an-ai-kkamana <an-ati- kramanā) nonviolation, AMg . निग्गंथो धिइमंतो निग्गंधी वि न करिज्ज छहि चेव । ठाणेहिं तु इमेहिं अणकमणा य से होइ Utt. 26.33.
अणइफमनिज (an-ai-kkamanijjaan-ati-kramaniya ) adj. (pot. part.) not caused to be violated, AMg. देवगणेहिं निग्गंथाओ पावयणाओ अगरकमणिजा Uvav. 120; 162; RayPa.698; 752; 789; एवं खलु आणंदा समणोवासरणं अभिगयजीवाजीवेणं जाव अणइक्कमणिज्जेण Uvās. 44; JM अणइक्कमणिज्जो सदेवमणुयासुरस्स वि लोयस्स ददधम्मो जाओ KaKo Pra. 7.4; 12.3.