________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૨૨૮ ]
માનદીપિકા
અહીં સુધી કહેલા પ્રાણાયામની પદ્ધતિના ચાર ભાગ પડેલા છે. દરેક ભાગમાં શારીરિક અને માનસિક એવા બે ભાગ છે. આ વાત લક્ષમાં આવી જ હશે. ડાબા નસકોરાથી પવન પૂર-માંહી ખેંચ આ પૂરક પ્રાણાયામને પ્રથમ ભાગ છે. આ ભાગમાં પ્રાણને અંદર લેવાની ક્રિયા તે શારીરિક ક્રિયા છે અને હું શુદ્ધ પરમાત્મસ્વરૂપ છું એ મનેભાવને ધ્યાનમાં શ્વાસકિયા સાથે સ્થિર કરે તે માનસિક કિયા થઈ.
તે પૂરેલા વાયુને અંદર કેટલાક વખત સુધી પેટ, હાજરી, ફેફસાં વિગેરેમાં રાખી મૂકવો તે કુંભક) શારીરિક બીજી ક્રિયા થઈ તે સાથે અનંત શક્તિમાન જ્ઞાનસ્વરૂપ હું છું એ દઢ મનભાવને વિચાર કરવાની માનસિક બીજી ક્રિયા થઈ.
જમણા નસકોરાથી શ્વાસ છોડી મૂક્યાની ક્રિયા ધીમે પ્રીમે કરવી તે ત્રીજા ભાગની શારીરિક રેચક ક્રિયા થઈ અને વાસ સાથે સર્વ મલિન વાસના અને દુર્બળતા અંતઃકરણમાંથી કાઢી નાખવી એ માનસિક ત્રીજી ક્રિયા થઈ કહેવાય છે,
શ્વાસને અંદર આવતે અટકાવી બહાર રહેવા દેવાની પ્રાણાયામના ચોથા ભાગની ક્રિયા છે. આ ક્રિયા સિદ્ધ થાય એટલે અરધો પ્રાણાયામ થયો. (આ સ્થળે જરૂર જણાય તે થોડીક વાર થોભવું, વિશ્રાંતિ લેવી, વિશ્રાંતિ લેતી વખતે શ્વાસોચ્છવાસ સ્વાભાવિક ગતિમાં ચલાવો. પછી પ્રાણાયામની ક્રિયા શરૂ કરવી.)
For Private And Personal Use Only
