Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૧૭) અર્થાત્ તે તે વિષયતાનું છે તે જ્ઞાન નિરૂપક નિર્ધાનસભા –નિતં કેશર્માવિત્રી હોય છે, માટે આ ઘટ' ઇત્યાદિ યતિ નિનામા: જે સમાધિમાં કલેશસવિકલ્પ જ્ઞાનમાં પ્રકારતાનું નિરૂપકપણું, તથા કર્માદિ બીજ નાશ પામ્યું છે તે સમાધિ વિશેષ્યતાનું નિરૂપકપણું, તથા સંસર્ગતાનું નિર્બોજ સમાધિ કહેવાય છે. (નિર્વપસમાધિ: નિરૂપપણું સંભવે છે. માટે એ સવિકલ્પક શબ્દ જુઓ.). પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનનાં પ્રકારિતાનિરૂપકજ્ઞાનત્વ, વિશે- | નિવૃત્તિ - શ્રેષજ્ઞન્યા ટ્રેષાવિષયકુળ નિવૃત્તિ બૂતાનિરૂપકજ્ઞાન, તથા સંસર્ગનિરૂપક. કેપ વડે જન્ય અને દ્વેષને વિષય નહિ કરજ્ઞાનત્વ, એ ત્રણ લક્ષણે સંભવે છે. નારો એ જે ગુણ તે નિવૃત્તિ.
અને “ધતથા “ઘટવ’ એવા નિર્વિક- ૨. યુધિવિનાશ ચહ્ન | પ્રવૃત્તિરૂપ લ્પક પ્રત્યક્ષ વિષે તે ઉપર કહેલી ત્રણ પ્રકા- ઉપાધિને નાશ કરનારે યન તે નિવૃત્તિ. રની વિષયતામાંથી એક પણ વિષયતા હતી ૩. દૂર થવાપણું; નાશ પામવાપણું; જતું હેતી નથી; પણ નિર્વિકલ્પ જ્ઞાનની ઘટાદિકે રહેવાપણું. વિષે એક ચોથી વિષયતા અંગીકાર કરવામાં નિશ્ચર – રાધિજ્ઞાનં નિશ્ચય: સંશઆવી છે. માટે એ નિર્વિકલ્પક જ્ઞાન ઉપર યથી વિરોધી જે જ્ઞાન તે નિશ્ચય કહેવાય છે. કહેલી પ્રકારતાખ્ય વિષયતાનું તથા વિશેષ્ય- ૨. તમારાકાર રતિ તત્વજવં જ્ઞાનમાં તાખ્ય વિષયતાનું, તથા સંસર્ગુખ્ય વિષયતાનું કોઈ પદાર્થના અભાવના પ્રકારનું જ્ઞાન ન નિરૂપક હેતું નથી, અને તેથી એ નિર્વિકલ્પ હેઇને તે પદાર્થનું જે જ્ઞાન તે નિશ્ચય. પ્રત્યક્ષના પ્રકારતાખ્યઅનિરૂપકજ્ઞાનત્વ, તથા નિયણમૂ-આત્યંતિક દુઃખ નિવૃત્તિરૂપ વિશેષતાઅનિરૂપકજ્ઞાનવ, તથા સંસતા- | મુખ્ય પ્રયોજન; કલ્યાણ; મેક્ષ; મોક્ષશાસ્ત્રનું અનિરૂપકજ્ઞાનત્વ, એવાં ત્રણ લક્ષણ સંભવે છે. પરમપ્રયજન, અપવર્ગ મુક્તિ, બંધનિવૃત્તિ.
જે કે એ નિર્વિકલ્પક જ્ઞાન પણ ઘટ, નિષિ વર્મ–કૃતિ, સ્મૃતિ અને શાસ્ત્ર ઘટવ, અને સમવાય, એ ત્રણેને વિષય કરે જે કર્મ કરવાને નિષેધ કર્યો છે તે કર્મ છે, તથાપિ એ નિર્વિકલ્પ જ્ઞાન ઘડાને વિશે- જેમ-બ્રહ્મહત્યા, સુરાપાન, વગેરે. થતા રૂપે વિષય કરતું નથી; ઘટતને પ્રકા- ૨. પ્રચવાચકન વર્મ પાપ ઉત્પન્ન કરે તારૂપે વિષય કરતું નથી, અને સમવાય એવું કર્મ તે નિષિદ્ધ કર્મ સંસર્ગતારૂપે વિષય કરતું નથી. પણ એ નિવેદ-પુનિવર્ત વચમ્ ! પુરૂષને નિર્વિકલ્પક જ્ઞાન કેવળ ઘટ, ઘટવ અને સમ- | નિવૃત્તિ કરનારું વચન. વાયના સ્વરૂપ માત્રને જ વિષય કરે છે. આ j , નિશાબનતા વાઢિવાવયમ અકારણથી જ ધટાદિકમાં નિર્વિકલ્પક પ્રત્યક્ષની મુક કર્મ અનિષ્ટનું સાધન છે, એમ બેધ પૂર્વોક્ત ત્રણ વિષયતાથી ભિન્ન એક ચોથી કરનારું વેદશાસ્ત્ર વગેરેનું વચન, તે નિષેધ. વિષયતા અંગીકાર કરવામાં આવી છે.
નિધતિ –અભાવવાચક નકાર निर्विकल्पसमाधिः-असंपज्ञातसमाधिःज्ञातृज्ञानज्ञेयविकल्पानवभासपुरःसरमात्मनि चित्त
ના વડે યુક્ત પ્રતીતિને નિષેધમુખપ્રતીતિ કહે છે. સમાધાનમ્ જ્ઞાતા, જ્ઞાન, ય, એવો ત્રિપુટી- જેમ
જેમ-“આ ઘડો નથી, આ ઘડો નથી, “એમ” રૂપ વિકલ્પ ન ભાસતાં આત્મામાં જ જે ચિત્તનું નામ "
નિષેધ કરવાથી “આ ઘડાથી ભિન્ન પદાર્થ સ્થાપન થઈ રહેવું તે નિર્વિકલ્પ સમાધિ છે,' એવી જે પ્રતીતિ થાય છે તે. એને જ અસંપ્રજ્ઞાત સમાધિ કહે છે તેમ નિવા-સારાંશ; તાત્પર્ય; ખેંચી નિર્યાનસમાધિ પણ કહે છે.
કઢલું કે તારવી કાઢેલું તત્વ.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020173 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 124 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 8 MB |