Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૯૭) ૨૫ ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષમાં દૂર દેશ વૃત્તિ સપજ | કાર્ય હેઇને શદાદિના જ્ઞાનનું જે સાધન દેષને લીધે તે રજુ દેશમાં પ્રતીત થાય છે. હોય તે જ્ઞાનેંદ્રિય. અહીં, દૂર દેશ છત્તિ સર્પની સાથે ચક્ષુ ઇદ્રિ- રૂ. સારિવેફ્રિારા સતિ સાવિયાયને સંયોગ સંબંધ તે સંભવતો નથી, પણ તે સ્ટારનવારણ | સાત્વિક અહંકારનું કાર્ય સર્પના સદસ્ય દર્શનથી પૂર્વદષ્ટ સર્પના | હાઈને જે રૂપાદિને જાણવાનું સાધન હોય તે સંસ્કાર ઉદ્દબુદ્ધ થવાથી ઉત્પન્ન થયેલી છે. જ્ઞાનેંદ્રિય. સર્ષની સ્મૃતિ છે, તે મૃતિજ્ઞાનજ મનુષ્યના ! જ્ઞાનેન્દ્રિય પમ્-શોત્ર, વફ, ચક્ષુ રસન ચક્ષુ ઈદ્રિયનો દૂર દેશ વૃત્તિ સર્પની સાથે અને પ્રાણુ એ પાંચ સાધનો હોવાથી પાંચ જ્ઞાનલક્ષણસકિર્યું છે. એ જ્ઞાન લક્ષણ
જ્ઞાનેન્દ્રિય કહેવાય છે. સર્ષિ વડેજ દોષને લીધે સર્પનું રજુ
શાનેન્દ્રિયા દેવતા -શ્રોત્ર ઇકિયને દેશમાં ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષ થાય છે. જે કદાચિત દેવતા દિશા, ત્વનો વાયુ, ચક્ષુને સૂર્ય, એ જ્ઞાન લક્ષણ ન માનીએ, તે રાજુમાં આ રસનને વરણુ, અને ઘાણના અશ્વિનીકુમારો, સર્પ છે, શક્તિમાં આ રજત છે, મભૂમિમાં ! એ પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયોના દેવતા કહેવાય છે. આ જળ છે, એ પ્રકારે ર૫ રજતાદિક વિષ- શેયરવF-જ્ઞાનની વિષયતા તે યત્વ. યક પ્રત્યક્ષજ્ઞાન નહિ થાય તેથી ભ્રમજ્ઞાનરૂપ ___ज्योतिषम्-सूर्यादिगत्यादि प्रतिपादका ग्रंथः । પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનની સિદ્ધિ માટે જ્ઞાન લક્ષણ સન્નિ- સૂર્યાદિક પ્રહ વગેરેની ગતિ વગેરેનું પ્રતિકર્ષ અવશ્ય માનવો પડશે.
પાદન કરનાર ગ્રંથ તે જ્યોતિષ. - જ્ઞાનાસ્તિો:–જ્ઞાનની જનક શક્તિ. २. वेदाङ्गत्वे सति सूर्यादिग्रहगत्यादिकालज्ञानઅથવા રજોગુણ અને તમોગુણથી નહિ સાધનમ્ ! જે વેદનું એક અંગ હોઈને સૂર્યાદિ અભિભવ પામેલે જે સત્ત્વગુણ તે જ્ઞાનશક્તિ. ગ્રહની ગતિ આદિક કાલ જ્ઞાનનું સાધન
૨. બ્રહ્મ છે અને પ્રકાશે છે એવા હોય તે જ્યોતિષ. વ્યવહારનું કારણ તે જ્ઞાનશક્તિ. __ज्ञानात्मा-ज्ञातृत्वोपाध्यहङ्कारावच्छिन्नं चैत- टिप्पणी-मूलटीकान्यतरव्याख्यारूपा टिप्पणी । ચમ્ ! જ્ઞાતૃત્વની ઉપાધિ જે અહંકાર, તે વડે મૂળ ગ્રંથ કે ટીકા એ બેમાંથી ગમે તે એકની અવછિન્ન જે ચિતન્ય તે જ્ઞાનાત્મા. વ્યાખ્યા રૂપ જે હોય તે ટિપ્પણી કહેવાય. - જ્ઞાનાચાર–તમિરતદ્ધજ્ઞનાધ્યાયઃ ટ –વિષમજવાધ્યા ટીવ ગ્રંથઅમુક વસ્તુની અધિકરણતાને યોગ્ય અધિ- | માંના કઠિન કઠિન શબ્દોની વ્યાખ્યાને ટીકા કરણમાં જે અન્ય વસ્તુની બુદ્ધિ તે જ્ઞાનધ્યાસ જેમ-છપમાં રૂપાની બુદ્ધિ, આત્મામાં
त અનાત્મ જગતની બુદ્ધિ, વગેરે.
તટસ્થ –-વાઢિપ્રતિવાહિમાવાના વાદ જ્ઞાનાવયં કર્મ (જનમતે –આહંત ! ચાલતું હોય ત્યાં જે વાદી ન હોય કે પ્રતિ દર્શનજન્ય જ્ઞાનથી મુક્તિ નથી થતી, એવા | વાદી પણ ન હોય તે તટસ્થ, તિરાહિત; નિશ્ચયનું હેતુભૂત જે કર્મ તે જ્ઞાનાવરણીય ઉદાસીન. કર્મ કહેવાય છે.
तटस्थत्वम्-तद्भिन्नत्वे सति तद्बोध- જ્ઞાનેન્દ્રિયમુ– જ્ઞાન કરાિિરયનું જ્ઞાનનું વસ્ત્રમ્ ! વસ્તુથી ભિન્નપણે હોઈને જે તે કરણ (સાધન) જે ઇકિય તે જ્ઞાનેંકિય. | વસ્તુનું બેધકપણું તે તટસ્થત્વ.
२. अपञ्चीकृतपञ्चमहाभूतकार्यत्वे सति शब्दा- तटस्थलक्षणम्-कादाचित्कत्वे सति યુવવિધ સાધનમ્ ! અપંચીકૃત પંચ મહાભૂતનું | શાવર્તવમ્ ! જે લક્ષણ પિતાના લક્ષ્ય અર્થમાં
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020173 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 124 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 8 MB |