Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાજય અને એને વહીવટ
એમાં પિતાના વિજિતમાંની પ્રજાને ‘જાનપદો' તરીકે ને અન્તર્ગત સરહદી રાજની પ્રજાને તેમ જ બહારનાં સ્વતંત્ર સરહદી રાજ્યોની પ્રજાને “અ” તરીકે ઓળખાવી છે. અશોક પિતાના શાસન નીચેના રાષ્ટ્રનો ‘વિજિત” કે “વિજય તરીકે ઓળખાવે છે. એમાં મગધ, ગંધાર વગેરે દેશો ઉપરાંત પાટલિપુત્ર, તક્ષશિલા, કૌશાંબી, ઉજજયિની, તસલી, સમાપા, સુવર્ણગિરિ, ઈસિલ જેવાં નગરો અને નગરી
ઓનો ઉલ્લેખ આવે છે. કેટલાક અભિલેખોનાં સ્થાન પરથી બીજાં અમુક નગરો સૂચિત થાય છે, જેમ કે લુમ્બિની પરથી કપિલવસ્તુ, માનસેહરા પરથી રાજપુર, શાહબાજગઢી પરથી પુકરાવતી, કાલસી પરથી શુદન, ગિરનાર પરથી ગિરિનગર, સોપારા પરથી શૂર્પારક, બૈરાટ પરથી વિરાટનગર, સાંચી પરથી વિદિશા, બરાબર પરથી ગયા અને સારનાથ પરથી વારાણસી.૧
રાજાનો વિધિસર રાજયાભિષેક થતો. અશોકના રાજ્યકાલની ઘટનાઓનાં વર્ષ રાજયાભિષેકના વર્ષથી ગણાતાં. એના અભિલેખમાં પુનર્વસુ અને તિષ્ય (પુષ્ય) નક્ષત્રને અનેક વાર ઉલ્લેખ આવે છે. એમાંનું એક રાજ-નક્ષત્ર અને બીજું દેશ-નક્ષત્ર હશે; એ બેમાં તિષ્યને મહિમા વધારે હોઈ, એ રાજાનું જન્મનક્ષત્ર હોવું સંભવે છે. રાજાનો રાજ્યાભિષેકદિન દર વર્ષે ઊજવાત ને ત્યારે ટૂંકી કેદ-સજા પામેલા કેદીઓને મુકત કરવામાં આવતા.૩ - અશોકનું પ્રજ-વાત્સલ્ય-રાજા તરીકે અશોક પ્રજા તરફ ઘણું વાત્સલ્ય ધરાવતો. કલિંગના અલગ શૈલલેખોમાં એ કહે છે, “સર્વ મનુષ્ય મારી સંતતિ છે. જેવી રીતે હું મારાં સંતાનો માટે ઇચ્છું કે તેઓ આ લોકનાં તેમ જ પરલોકના હિતસુખ પામે, તેવી રીતે હું સર્વ મનુષ્યોની બાબતમાં પણ ઇચ્છું છું.’
જેથી તેઓ પામે કે જેવો પિતા તેવો આપણો રાજા છે; તે જેવી પિતાના પર અનુકંપા ધરાવે તેવી આપણા પર અનુકંપા ધરાવે છે. જેવાં સંતાન, તેવાં આપણે રાજાનાં છીએ.'
રાજાશાસ્ત્રમાં રાજ્યાભિષેક પામેલા રાજાને સર્વવિધ સત્તાધિકાર રહેલા હતા, પરંતુ વાસ્તવિક અમલમાં મંત્રીઓની પરિષદનાં મંતવ્યોને લક્ષમાં લેવાં આવશ્યક ગણાતાં. રાજા તરીકે અશક પ્રજાજનોને લગતા કામકાજ તરફ ઘણું ધ્યાન આપતા. શૈલખ નં. ૬માં એ જણાવે છે કે કામના નિકાલ અને વિજ્ઞાપન માટે હું મને
૧. Barua, op. cit., p. 126. 2. Bhandarkar, op. cit., p. 11. ૩. સ્તંભલેખ નં. ૫.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020057 |
| Book Title | Ashok Ane Ena Abhilekh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hariprasad Gangadhar Shastri |
| Publisher | Gujarat University |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 206 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |