Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઈતિહાસમાં અશોકનું સ્થાન
૧૨૭
અશોકે પિતાના રાજ્યના ઘણાખરા પ્રદેશોમાં ધર્મલેખ બ્રાહ્મી લિપિમાં કોતરાવ્યા. ભારતીય પ્રાચીનલિપિવિદ્યાના ઇતિહાસમાં બ્રાહ્મીનું પ્રાચીન સ્વરૂપ સમજવામાં અશોકના અભિલેખાએ મહત્વનો ફાળો આપ્યો છે. એના સમયમાં વાયવ્ય ભારતમાં બ્રાહ્મીને બદલે ખરોષ્ઠી લિપિ પ્રચલિત હતી, તેથી એણે ત્યાંનાં બે સ્થળોએ ચૌદ શૈલલેખ એ લિપિમાં કોતરાવ્યા. ખરોષ્ઠી લિપિના ઉકેલમાં અશોકના આ લેખે અર્વાચીન પ્રાચીનલિપિવિદોને ઘણા ઉપયોગી નીવડયા છે. ગંધાર પ્રદેશની પેલી પાર આવેલા કંદહાર જેવા પ્રદેશમાં વળી ગ્રીક અને અરમાઈ લિપિઓ પ્રચલિત હતી, તો ત્યાંના યવન (ગ્રીક) તથા ઈરાની વસાહતીઓ સહેલાઈથી વાંચી શકે તે માટે અશોકે ત્યાંના લેખ તે ભાષાઓમાં લખાવ્યા ને તે લિપિઓમાં કોતરાવ્યા. આમ અશોકે પોતાના વિશાળ રાજ્યમાં ભાષા તથા લિપિની બાબતમાં તે તે પ્રદેશની પ્રજાની સગવડને ધ્યાનમાં રાખી હતી; ને ભારતના અતર્ગત પ્રદેશ માટે કેન્દ્રની પ્રાકૃત ભાષાને વધુ વ્યાપક તથા તાદ્દેશીય સ્વરૂપ આપ્યું હતું.
પિતાના ધર્મલેખ લાંબો વખત ટકે ને પોતાના પુત્રો પૌત્રો વગેરે એ પ્રમાણે વર્તતા રહે એ હેતુથી અશોકે આ લેખોને શિલા પર કોતરાવ્યા. શરૂઆતમાં પર્વતા
અર્થાત્ કુદરતી શૈલો (મહાશિલાઓ) પર કોતરાવ્યા ને પછી એને માટે ઊંચા ગિળ સ્તંભ ઘડાવી એના પર કોતરાવ્યા. આ શિલાલેખોને લઈને અશોકનો બીજો હેતુ ક્યાં સુધી અને કેટલે અંશે જળવાયો હશે એ જાણવા મળતું નથી, પરંતુ એનો પહેલો હેતુ સારી રીતે પાર પડ્યો છે. ભૂર્જપત્રો અને તાડપત્રો જેવાં સાધન પરનાં લખાણ ડાં શતકોમાં નષ્ટ થયાં હોત, જ્યારે શિલા પર કોતરાવેલાં આ લખાણ બાવીસ શતક વીતી ગયે પણ હજી સારી રીતે ટકી રહ્યાં છે. ભારતીય અભિલેખવિદ્યામાં અશોકના અભિલેખો મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. ભારતના પ્રાચીન રાજકીય તથા સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસના અન્વેષણમાં પણ આ લેખ ઘણા ઉપયોગી નીવડયા છે. ભારતના આરંભિક ઐતિહાસિક કાલના ઇતિહાસનાં પ્રમાણિત સમકાલીન સાધનામાં અશોકના અભિલેખ અગ્રિમ સ્થાન ધરાવે છે.
અશોકના શિલાતંભ મુખ્યત: એના ધર્મલેખ કોતરાવવા માટે ઘડાયેલા છે. પરંતુ એ શિલ્પકલાની દૃષ્ટિએ કલાત્મક રીતે ઘડાયેલા છે. એના દંડ પરની પૉલિશ નમૂનેદાર છે. આ સ્તંભોની શિરાવટીઓ – એનાં ફલકો તેમ જ એ પરની પ્રાણીઆકૃતિઓ – ભારતીય પ્રાચીન શિલ્પકલાના ઇતિહાસમાં સુંદર શિલ્પકૃતિઓ તરીકે પ્રશંસા પામી છે.
અશોકે બંધાવેલા બૌદ્ધ સ્તૂપ તથા તેણે કંડારાયેલાં શૈલગૃહ તેમ જ એણે પાટલિપુત્રમાં બંધાવેલ રાજમહાલય વાસ્તુકલામાં એણે આપેલાં પ્રદાન છે. અશોકે
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020057 |
| Book Title | Ashok Ane Ena Abhilekh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hariprasad Gangadhar Shastri |
| Publisher | Gujarat University |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 206 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |