Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯ અશક અને મૌર્ય સામ્રાજ્યની પડતી
અશોકના ઉત્તરાધિકારીઓના રાજ્યકાળ દરમ્યાન મૌર્ય સામ્રાજ્યની રાજકીય અને લશ્કરી સ્થિતિ કેવી રહી એ વિશે પૂરતી માહિતી ઉપલબ્ધ નથી. પરંતુ “ગાગી સંહિતા'માંના ‘યુગપુરાણ” ખંડમાં એક અગત્યનો ઉલ્લેખ આવે છે. તેમાં જણાવ્યા મુજબ શાલિશૂકના રાજ્યકાલ પછી યવન (ગ્રીકો) સાકેત (અધ્યા), પંચાલ અને મથુરા પર આક્રમણ કરી છેક પાટલિપુત્ર પહોંચી ગયા ને એ અશાંતિની ખબર ફેલાતાં સર્વ પ્રદેશો વ્યાકુલ થઈ ગયા. મૌર્ય વંશના સ્થાપક ચંદ્રગુપ્ત સિકંદરે જીતેલા ભારતીય પ્રદેશોમાંથી વિદેશી શાસન દૂર કરવામાં સક્રિય ભાગ ભજવેલો ને સીરિયાના ગ્રીક રાજા “વિજેતા’ સેલુકના આક્રમણને ફાવવા દીધેલું નહિ ને એ ગ્રીક સામ્રાજ્ય સાથે મૈત્રીભર્યો સંબંધ રાખેલો. બિંદુસાર અને અશોકના સમયમાં પણ ત્યાંના ગ્રીક રાજાઓએ ભારત સાથે મૈત્રીભર્યો સંબંધ ચાલુ રાખેલો. પરંતુ અશોકના મૃત્યુ બાદ ત્રીસેક વર્ષના ટૂંકા ગાળામાં ગ્રીકોએ ભારત પર આક્રમણ કરી છેક પૂર્વ ભારતમાં આવેલા મૌર્ય પાટનગર પાટલિપુત્ર સુધી વિજયકૂચ કરી એ હકીકત એ સમયના મૌર્ય સમ્રાટની તથા તેના સૈન્યની કમતાકાત દર્શાવે છે. એ પછી વીસેક વર્ષે છેલ્લા રાજા બૃહદ્રથને તેના સેનાપતિ પુષ્યમિત્રે સૈન્ય-નિરીક્ષણના બહાને પીસી નાખ્યો એ ઘટના એ મૌર્ય રાજાની ‘પ્રજ્ઞાદુર્બલતા’ ઉપરાંત અલોકપ્રિયતાનીય ઘાતક ગણાય. ગમે તેમ, અશોકના મૃત્યુ બાદ થોડા જ દાયકાઓમાં મૌર્ય સામ્રાજ્યની પડતી થતી ગઈ એ સ્પષ્ટ છે. બૃહદ્રથની કપટયુકત હત્યાને સેનાપતિની અંગત સિદ્ધિ અને એક છૂટક ઘટના ગણીએ તેપણ યવન આક્રમણને સામને કરવામાં મૌર્ય સામ્રાજ્ય તદ્દન નિર્બળ નીવડયું એ હકીકત એની ઘટેલી તાકાતને સબળ પુરાવો ગણાય.
કેટલાક ઇતિહાસકારો મૌર્ય સામ્રાજ્યની આ પડતી અંગે અશોકને જવાબદાર માને છે.
1. PHAI, P. 354, ૨. હર્ષરત, ઉચ્છવાસ ૬.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020057 |
| Book Title | Ashok Ane Ena Abhilekh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hariprasad Gangadhar Shastri |
| Publisher | Gujarat University |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 206 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |