Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૦
અશક અને એના અભિલેખે ખામી જણાતાં મૂળ રચના પડતી મૂકવામાં આવી હતી. સુદામા ગુફાની જેમ આ ગુફામાં પણ એક લંબચોરસ ખંડ અને એક વૃત્તાકાર ખંડ આવેલો છે, પરંતુ એમાં વૃત્તાકાર ખંડ બહાર અલગ કાઢેલો છે (આકૃતિ ૧૫). વળી એનું પ્રવેશદ્વાર ઘણું અલંકૃત અને દર્શનીય છે (આકૃતિ ૧૬). એમાં સલાટે સુથરી કૃતિની દરેક વિગતમાં આબેહૂબ નકલ કરી છે. મોખરે ૧૩-૧૩ ફટ ઊંચી બે ઊભી શિલાઓ છે, જે સહેજ અંદરની બાજુએ ઢળતી છે. એની ટોચ પર બે મુખ્ય પાટા ટેકવેલા છે; બાકીના બધા ભ એ બે પાટડાને સમાંતર ગોઠવેલાં છે. એ પાટાઓ પર ત્રણ ચંદ્રાકાર પાટિયાંનું બનેલું વૃત્ત છાવણ છે. એ પાટિયાંના નીચલા છેડાઓને વૃત્તાકાર ખીલાઓ વડે પકડમાં રાખેલા છે. પ્રવેશદ્વાર લગભગ ૯ ફૂટ ઊંચું છે ને એને અંદર ઊંડું કોચેલું છે. એના આગલા ભાગ પર અર્ધ-વૃત્તાકાર કમાન છે ને એના પર બે ચંદ્રાકાર જાળીઓ કાઢેલી છે, જેમાં થઈ અંદર પ્રકાશ આવે છે. નીચલી જાળીમાં ગજથર કોતરેલો છે, જ્યારે ઉપલી જાળીમાં જાળીદાર વસ્ત્રની ભાત કાઢેલી છે. આ બંને પ્રકારનાં રેખાંકન લાકડા પરના જાળીદાર નકશીકામની નકલરૂપે છે. નીચલી જાળીમાં વચ્ચે વચ્ચે સ્તૂપ ઘાટના ઊભા ટેકા રાખેલા છે ને એની બે બાજ
એ ઉત્તમ રીતે કંડારેલા ગજ જાણે એ સ્તૂપ આગળ વંદના કરતા હોય તેવી ઢબે કોતરાયા છે. કમાનદાર મુખભાગની ટોચ પર માટીના પકવેલા અગ્રભાગ જેવો અગ્રભાગ કાઢેલો છે. આ ગુફાનું આ મનહર પ્રવેશદ્વાર, ભરડુતની શિલ્પશૈલીને મળતી શૈલીમાં કંડારાયું હોઈ, મૌર્યકાલ પછીના શુંગકાલ દરમ્યાન ઘણું લાગે છે.
ચોથી ગુફા, જે વિશ્વ ઝોપડી કે વિશ્વામિત્ર ગુફા તરીકે ઓળખાય છે, તેમાં પણ બે ખંડ કાઢેલા છે. પરંતુ એમાં બહારનો ખંડ ખંડ કરતાં વરંડા જેવો છે. બને ખંડ થોડા અધૂરા છે. આ ગુફામાં અશોકને અભિલેખ કોતરેલો છે.
બરાબર ડુંગરની બાજુમાં આવેલા નાગાર્જુની ડુંગરમાં પણ ત્રણ ગુફાઓ કંડારેલી છે. એમાં અશોકના વંશજ દશરથના અભિલેખ કોતરેલા છે. એ પરથી આ ગુફાઓ અશોકના સમય પછી થોડા વખતમાં થઈ લાગે છે.
ગયાની પૂર્વે ૨૫ માઈલ અને રાજગૃહની દક્ષિણે ૧૩ માઈલ પર સીતામઢી નામે એક ગુફા આવેલી છે. એ અર્ધનળાકાર છતવાળા લંબચેરસ ખંડરૂપે છે.
આમ શૈલ-ઉત્કીર્ણ સ્થાપત્યમાં પણ અશોકનું પ્રદાન પ્રાચીનતમ નમૂના તરીકે નોંધપાત્ર છે.
નહેર– મૌર્ય રાજ્યમાં સિંચાઈ માટે નહેરોની અને એને લગતી વ્યવસ્થાની સારી જોગવાઈ રહેલી હતી. અશોકના સમયમાં કરેલી નહેરોની જોગવાઈને એક દાખલો રાજા
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020057 |
| Book Title | Ashok Ane Ena Abhilekh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hariprasad Gangadhar Shastri |
| Publisher | Gujarat University |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 206 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |