________________
॥ श्रीः॥ श्रीमदमरसिंहविरचितः ___ अमरकोषः। व्याख्यासुधाख्यया व्याख्यया समेतः।
प्रथमं काण्डम् ।
बालवीवल्लभं नत्वा गुरुं (गिरं) भट्टोजिदीक्षितम् । दयावत्त्वमुक्तम् । 'दयालोरसमर्थस्य दुःखायैव दयालुता' - आ(अ)मरे विदधे व्याख्यां मुनित्रयमतानुगाम् ॥ "मतानुगाम्॥
इत्यतो ज्ञानवत्त्वमुक्तम् । कीदृशस्य-अगाधस्य । न गाधस्त- प्रारिप्सितप्रत्यूहापनुत्तये कृतं मङ्गलं शिष्यशिक्षार्थमादौ
लस्पर्शो यस्य गम्भीरस्य । विषयानाकृष्टस्येति यावत् । यद्वा, निबबन्ध
अगं शैलं वृक्षं वा आप्नोति । 'अन्येभ्योऽपि दृश्यते' (वा०
३।२।१०१) इति आप्नोतेः 'आप्ल व्याप्तौ' । (खा०प०अ०) यस्य शानदयासिन्धोरगाधस्यानघा गुणाः।
डः। टिलोपः (६।४।१४३) । सवर्णदीर्घः (६।१।१०१) सेव्यतामक्षयो धीराः स श्रिये चामृताय च ॥१॥ तमगं दधाति मनसेत्यगाधः, तस्य । परमेश्वरभक्तस्येति
यस्येति ॥ हे अनघाः, भवद्भिः स धीराः सेव्यताम् । यावत् । कीदृशो धीराः-अक्षयः । अः वासुदेवः, तस्मिन् न अघं पापं येषां तेऽनघा निष्पापाः । सुकृतिन इति यावत् । क्षयो ज्ञानं निवासो वाऽस्य सोऽक्षयः । अनेन ब्रह्मनिष्ठतारूपं सुकृतिन एव तं सेवितुं प्रभवन्तीति त एव संबोध्यन्ते । 'धर्मेण द्वितीयं विशेषणमुक्तम् । यद्वा,-न क्षयो हिंसा यस्य । 'क्षीष पापमपनुदति' इति श्रुतेः । धियं राति ददाति । 'रा दाने' | हिंसायाम्' (क्या०प० अ०) 'एरच्' ( ३।३।५६) पूर्वत्र (अ०प० अ०) अस्मात् 'विप् च' (३।२१७६) इति तु ‘क्षि निवासगत्योः ' (तु. प. अ.)। परपीडापहाविप् । धीरा ज्ञानप्रदो गुरुः । अनेन 'तद्विज्ञानार्थ स गुरु- | रकः । 'यस्मान्नोद्विजते लोकः' इति गीता । अथवा स मेवाभिगच्छेत्' इति श्रुत्यर्थ उपदिष्टः । 'प्रयोजनमनुद्दिश्य न | धीराः मया सेव्यताम् । स कः-यस्य गुणा अनघाः । न अघं मन्दोऽपि प्रवर्तते' इति गुरुसेवायाः फलमाह-श्रिये चामृ- | येभ्यस्तेऽनघाः । पापनिवर्तका इति यावत् । 'यशः कलिताय चेति । चद्वयमुभयोः प्राधान्यद्योतनाय । भुक्तिमुक्ति- | मलापहम्' इति भागवतात् । शेषं समानम् । 'आशिषि प्राप्तिर्गुरुसेवातो भवति । 'क्रियार्थोपपदस्य- (२।३।१४)। लिङ्लोटौ' ( ३।३।१७३) इति कर्मणि लोट् । इत्थं हि गुरुइति चतुर्थी । तादर्थे (वा० २।३।१३) वा । तदुक्तं भाग- | सेवापरान् प्रति कर्तव्यत्वेनोपदिश्यते वयं वा प्रार्थ्यते। वते-'योगर्द्धिमापुरुभयीं यदुहैहयाद्याः' इति । ननु गुरोः | गुरुसेवामाहात्म्यं च ब्रह्मवैवर्तादौ प्रसिद्धम् । भागवतेऽपिश्रियोऽभावात्ततः कथं सा प्रार्थ्य(प्य)त इत्याशङ्याह- 'यथाऽहं ज्ञानदो गुरुः' इति, 'तुष्येयं सर्वभूतात्मा गुरुशुश्रूयस्येति । अस्य गुरोरी लक्ष्मीरस्ति, गुणाश्च सन्ति । तदुक्तं षया यथा' इति च । एवं 'लक्ष्मीवान् , कल्याण( निर्मल) भागवते-'ऋते भवत्पादपरायणान्न मां विन्दन्त्यहं त्वद्ध- गुणः, शास्त्रसंपन्नो, दयापूर्णी, विषयानाकृष्टो, · विष्णुभक्को, दया यतोऽजित' इति, 'सत्यं शौचं दया क्षान्तिस्त्यागः विष्णुसाक्षात्कारवान् , ज्ञानदो, गुरुः संपत्प्राप्त्यर्थं मोक्षसंतोष आर्जवम् । शमो दमस्तपः साम्यं तितिक्षोपरतिः श्रुतम् ॥ प्राप्त्यर्थं च निष्पापैरधिकारिभिः, मया वा सेव्यताम्' इति परेभ्यो मानं विरक्तिरैश्वर्यं शौर्य तेजो बलं स्मृतिः । खातन्त्र्यं कौशलं हितमुपदिशन्, खहितमाशंसमानो वा ग्रन्थकृदाशीर्वादलकान्तिधैर्य मार्दवमेव च ॥' इत्यादयो गुणाः । कीदृशस्यास्य- | क्षणम् (इति) लक्ष्मीस्मरणलक्षणं च मङ्गलमाचचार । यत्तु ज्ञानदयासिन्धोः । ज्ञायतेऽनेनेति ज्ञानं शास्त्रम् , दया निष्का- मुकुटः-'खेष्टदेवतासंकीर्तनाद्विशिष्टमुत्पिपादयिषुः' इत्यरंणपरदुःखप्रहाणेच्छा, तयोः सिन्धोरिव । शास्त्रसंपन्नस्य, | वोचत् । तन्न । देवतावाचकपदस्यात्रादर्शनात्, आशीदयापूर्णस्य च । अनेन ‘श्रोत्रियं ब्रह्मनिष्ठम्' इति विशेषणयो- र्लोटो दर्शनाच्च । खामी तु-जिनमनुस्मृत्य' इति स्मरणमध्ये श्रोत्रियत्वमुक्तम् । स ज्ञानवानपि किमर्थ दास्यतीत्यतो लक्षणं मङ्गलमाह । तन्न । जिनवाचकपदस्यात्रादर्शनात्,