Page Text
________________
મેરુ-કટ
(૩) માળાના મેર, (૪) હાથની આંગળીના છેડાના વેઢા. (૫) હુક્કાના મેર, ડાઘા, (૬) વિંષુવવૃત્તથી ૨૦ અંશે ઉત્તરે આવેલું સ્થાન. (સંજ્ઞા.)
૧૮૩૪
‘તેરસ(શ,' ]
મેરુ-ફ્રૂટ ન. [સં.] મકાનના એક પ્રકાર. (સ્થાપત્ય.) મેરુ-તેરસ(-શ) (-ય,-શ્ય) સ્ત્રી, [ + જ પાષ વદિ તેરસની મેરુ-પૂજનની તિથિ. (સંજ્ઞા.) મેરુ-દંડ (-દણ્ડ) પું. [સં.] પૃથ્વીના અંતે ધ્રુવા વચ્ચેની કલ્પેલી સીધી રેખા, (૨) કરોડરજ્જુ, કરાડ, ‘સ્પાઇનલ કૅાર્ડ' મેરુ-પૃષ્ઠ ન. [સં.] (લા.) સ્વર્ગ મેરુ-પ્રાસાદ પું [સં.] ગર્ભ-ગૃહ અને મેઘ-મંડપને એઉ પડખે પહેાળાઈ લઈ એમાં ખચકા આપી બનાવેલા સુંદર ઘાટવાળા મંદિરના એક પ્રકાર, (સ્થાપત્ય.) મેરુ-ભૂત વિ. [સં.] (લા.) દેખાઈ આવે તેવી રીતનું મુખ્ય મેરુ-મણિપું [સં.] મેરુ પર્વતની ટોચ. (ર) (લા.) સૌથી [પર્વત. (સંજ્ઞા.) મેરુ-મંદર (-મન્દર) પું. [સં.] એ નામના એક કલ્પિત મેરુ-યંત્ર (યન્ત્ર) ન. [સં.] (લા.) ચરખે!. (૨) ખીજગણિતમાંનું એક પ્રકારનું ચક્ર. (ગ.) મેરુ-શિખર ન. [સં.] મેરુ પર્વતની ટોચ. (૨)(લા.) માથામાંનું ઉપરનું કેંન્દ્ર, બ્રહ્મ-૨ પ્ર મેરુ-સાણું છું. [સં.] પૌરાણિક માન્યતા પ્રમાણે અગિચામે! મનુ. (સંજ્ઞા.) [બાજુએ, નજીકમાં મેરે (૫) ક્રિ.વિ. [જુએ મેર’+ ગુ. એ’ સા.વિ.,પ્ર.] મેરે યું જુએ ‘મેરાયું.’
ઊંચા ભાગ
મેલ† (મેલ) પું. [જએ ‘મેલું' દ્વારા.] મલિન પદાર્થં (શરીર ઉપરના આ ગંદવાડ)..(૨) ગંદવાડા, ગંદુકી, કચરા, (૩) (લા.) અંતરના દ્વેષ. [॰ કાઢવા, છ કાપવા (રૂ.પ્ર.) મેલા. પણું દૂર કરવું, શુદ્ધ કરવું ॰ સૂકા (રૂ.પ્ર.) ખુલી ચાખી વાત કરી દેવી] મેલ જ ‘મેઇલ.’ મેલ-ખાઉ (મૅલ) વિ. [જ એ મેલ+‘ખાવું' + ગુ. ‘આ' કૃ.પ્ર.] ગંદકી દૂર કરનારું, સ્વચ્છ કરી આપનારું એલ-ખાયું (મૅલ) વિ. [જુએ ‘મેલ ’+ ‘ખા' + ગુ. ‘આયું’ કુ.પ્ર.] જુએ મેલ-ખાઉ.' (૨) ન. પાધડી કે ટોપીમાં માથાના મેલ ન લાગે એ માટે વચ્ચે રખાતું કપડું મેલ-ખેર (મૅલ-) વિ. [જુએ મેલÔ' + ફા. પ્રત્યચ.] મેલવાળું, મેલું [‘મેલ-ખાયું,' મેલ-ખારિયું (મૅલ-) વિ., ન. [+ગુ. ‘ઇયું' ત.પ્ર.] જુએ મેલ-ગાડી જુઆ મેઇલ-ગાડી.’ મેલ-ગૂગળું (મૅલ.) વિ. [જુએ મેલ+ગૂગળું.'] સારું ગંદુ'-મિશ્રિત. (૨) મનમાં મેલ રાખનારું મેલ-છાં (મેય-છાંડથ) શ્રી. [જએ ‘મેલવું’ + છાંડવું.'] મૂકી દેવું એ, છેડી દેવું એ મેલ-ટ્રેન જુએ ‘મેઇલ-ટ્રેઇન’ મેલયુિં (મૅલડિયું) વિ. જ઼િએ મેલડું’+ ગુ. શું’ સ્વાર્થે ત.પ્ર.] જુએ મેલું.' મેલડી` (મૅલડી) સી. [જ આ ‘મેલડું’ + ગુ. ‘ઈ ’ *પ્રત્યય.] માથાની લટ. (ર) (લા.) ચુડેલ ડાકણ વગેરે પ્રકારની એક
Jain Education International_2010_04
મેટા
હીન ક્રાર્ટિની દેવી, (સંજ્ઞા.) [॰ મૂકવી (૩.પ્ર.) તાંત્રિક પ્રયાગથી મેલડી દેવીને શત્રુ ઉપર છૂટી કરવી] મેલડી3 શ્રી. [જુએ ‘મેળ' દ્વારા.] વાદી અનુવાદી અને સંવાદી સ્વરાની પ્રમાણખદ્ધ મેળવણીથી ઊભી થતી ગાયકીને આનંદ. (સંગીત.)
મેલડું (મૅલડું) વિ. [જુએ ‘મેલું’+ ગુ. ‘ડ’ સ્વાર્થે ત.પ્ર.] જએ મેલું.' (ર) (લા.) દ્વેષી. (૩) કપટી [મૂકવું એ મેલણુ ન. [જુએ ‘મેલનું’+ ગુ. ‘અણ' કૃ.પ્ર.] મેલવું એ, મેલણું (મલણું) ન. [જુએ ‘મેલું' દ્વારા.] રાજકુટુંબમાં કાઈ મરણ થતાં પ્રજા પાસેથી પૂર્વે લેવાતા હતા તે કર મેલ-દે શ્રી. વહાણની છતરડી, છતેડી. (વહાણ.) મેલન ન. [ર્સ,] મળવું એ, મિલન, મેળાપ, (૨) મિશ્રણ મેલ-પણ (મૅલ-) ન[જુએ 'મેલું' ગુ. ‘પણ' ત.×, ] મેલાપણું, લિન-તા (૨) (લા.) શંકા, સંદેહ, શક, સંદેશા મેલ-મેટ જએ ‘મેઇલ-બેટ.’ મેલ-મક (મેલ્ય-મૂકય) સ્ત્રી. [ જ 'મેલવું' +મકવું.' ] જુએ ‘મેલ-બ્રાંડ.’ (૨) પૈસા દાગીના વગેરે બીજાને ત્યાં છાની રીતે મકી આવવા એ મેલ-વાન જુએ ‘મેઇલ-વાન.’
મેથવું સ.ક્રિ. દ.પ્રા. મેજી] મવું, શાખનું, ધરવું. (૨) છૂટું મૂકવું, છેડી દેવું, જતું કરવું. (૩) પહેોંચાડવું, પુગાડવું. (૪) રહેવા દેવું. મેલાવું કર્મણિ,, ક્રિ, મેલાવયું પ્રે,,સક્રિ મેલાણુ ન. [જએ મેલાવું’+ ગુ. ‘આણુ' રૃ.પ્ર.] મુક્ત થવું એ. (૨) વિસામે લેવાનું સ્થાન. (૩) મુકામ, ઉતારે. (૪) છાવણી. (૫) ડગલું, પગલું, કમ મેલાપ જુએ ‘મેળાપ.’
મેલિયું (મૅલિયું) ન. [જુએ ‘મેલ’+ગુ, ‘ઇયું' ત...] જુએ ‘મેલ-ખાયું'. (ર) ન. ઘેાડાને બાંધવાના સામાનમાંની એક ચીજ [(ર) માણસની ૪૪ મેલાવ હું. [સ, મેવ>પ્રા. મેહ્રાવ, પ્રા. તત્સમ] મેળાપ, મેલાવવું, મેલાવું જુએ ‘મેલનું’માં. [જએ ‘મેલાવ.’ મેલાવા પું. [જુઆ‘મેલાવ’+ ગુ. ‘એ' સ્વાર્થે ત...] મેલાશ (મૅલાચ) સ્રી. [જુએ ‘મેલું’+ગુ. ‘આશ' ત.પ્ર.] મેલાપણું, ગંદકી
મેલી (મૅલી) વિ., સ્ત્રી [જુએ ‘મેલું’+ ગુ. ‘ઈ ’ સ્રીપ્રત્યય.] (લા.) એર, જરાયુ (પ્રસવ સાથે પડતા પડવાળા પારદર્શક પદાર્થ.) (૨) ઠાઠડી, નનામી
મેલી ચીસી પું. એક પ્રકારના કિંમતી પથ્થર મેલી વિદ્યા સ્રી. [જુએ ‘મેલી' + સં.] કામણ-મણ પ્રકારની તાંત્રિક મલિન પ્રક્રિયા, મૂઠ-ચેટની વિદ્યા. (તંત્ર.) મેલું (મલું) વિ. દે, પ્રા. મસ્જીન-] મેલવાળું, ગંદું, મલિન (૨) (લા,) અશુદ્ધ, અપવિત્ર. (૩) પાપી, અધર્મી. (૪) પાતકી, (૫) સાંકડા દિલનું, અનુદાર, મીઠું. (૬) ન. વિષ્ઠા. ગ્, નરક, ‘નાઇટ-સેાઇલ.’ (૭) ભૂત પ્રેત વગેરેના વળગાડ. [॰ ઢા(-દા)ઢ (૧.પ્ર.) અત્યંત મેલું, ખૂબ જ મલિન. ૦ માથું (રૂ.પ્ર.) રજસ્વલા હેમું. વળગવું (રૂ.પ્ર. ભૂત-પ્રેતની અસર થવી] મે(-મ)લેરિયા પું [અં ] ટાઢિયા તાવ, (સંજ્ઞા.)
મેલા (મલે) પું. [જુએ ‘મેલું.']લા.) મરણના સમા
www.jainelibrary.org
For Private & Personal Use Only
| SR No. | 016073 |
| Book Title | Bruhad Gujarat kosha Part 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Keshav Shastri |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1981 |
| Total Pages | 1294 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 39 MB |