Page Text
________________
પંચમહાલ
પંચ-મહાલ (૫-૨-મા;લ) પું. [સ, + જુઆ ‘મહાલ,’] પાંચ તાલુકાઓને બનેલા મહીકાંઠાને ગુજરાતના સમગ્ર પૂર્વપ્રદેશ (ગોધરા કાલેાલ હાલેાલ ઝાલેાદ અને દાહોદ એ પાંચ તાલુકાઆના જિલ્લા.) (સંજ્ઞા.)
૧૩૬
પંચ મહાવિષ (૧૨-) ન.,અ.વ. [સં.] સેામલ હરતાલ મનશિલા વછનાગ અને સર્પવિષ એ પાંચ કાતિલ ઝેર પંચ મહાભ્યાધિ (પચ-) પું.,અ.વ. [સં.] મસા ક્ષય કઢ પ્રમેહ અને ઉન્માદ એ પાંચ ભયંકર રોગ પંચ મહાવ્રત (પ-ચ-) ન.,ખ.વ. [સં.] અહિંસા સત્ય-ભાષણ અ-સ્તેય બ્રહ્મચર્ય અને અ-પરિગ્રહ એ પાંચ મેટાં વ્રત (સાધુને માટેનાં). (જૈન.) [(સાધુ અને સાધ્વી) પંચમહાપ્રતિક (પન્ચ) વિ. [સં.] પાંચ મહાવ્રત કરનાર પંચ મહાશબ્દ (૫-૨-) કું., બ.વ. [સં.] શિંગી ખંજરી શંખ મેરી અને જયઘંટા-આ પાંચ ઉત્તમ ગણાતાં વાદ્ય (માંગલિકતાની દૃષ્ટિએ)
પંચ મહાસાગર (૫-ચ-) પું,,ખ.વ. [સં. ] આટલાન્ટિક પ્રશાંત હિંદી ઉત્તર અને દક્ષિણ એ પાંચ મેટા સમુદ્ર પંચ-માર્ક (પચ-) પું. [અં.] જેના ઉપર જુદા જુદા શાસકાની ઉત્તરાત્તર નિશાની છાપી હોય તેવા ઈ.પૂ. બીજી સદી પહેલાંના
માટે ભાગે ચાંદીના ભારતીય તે તે સિક્કો પંચમાશિ(-સિ)યું વિ.,ન. [સં. વૃશ્વમાક્ષ + ગુ. ધૈયું' ત.પ્ર.], પંચમારડી(-સી) સ્ત્રી. [+ ગુ. ‘`’ ત.પ્ર.] ગર્ભ રહે ત્યારથી પાંચ મહિના થાય ત્યારે કરવામાં આવતા મંગલ પ્રસંગ, [ પંચમાશી(-સી)ની છરી(-સી) કરવી (પચ-) અવળનું ચવળ કરવું, વિવાહની વરસી કરવી, સારાનું નરસું કરી નાખવું]
પંચમાંશ (પચમાશ) પું. [સં. પશ્વમ + અંશ] પાંચમે ભાગ પંચમી (પ-ચમી) વિ.,સી. [સં.] પાંચમી (હરકાઈ વસ્તુ પ્રસંગ વગેરે). (૨) હિંદુ મહિનાના બેઉ પક્ષેાની પાંચમી તિથિ. (સંજ્ઞા.) [મેઢાવાળું (મહાદેવ) પંચમુખ (૫-૨-) વ. સં.], -ખી વિ. [સં.,પું.] પાંચ પંચ-પ્રુષ્ટિ (પ-ચ-) સ્ત્રી, સં.] ક્રેશ ચૂંટી કાઢવાના એક પ્રશ્નાર. (જૈન.)
પંચ યજ્ઞ (પ-ચ-) પું.,બ,વ. [સં,] જુએ ‘પંચ મહાયજ્ઞ.’ પંચર (પશ્ચર) જઆ ‘પંચર.’ પંચ રન (૫-૨-) ન.,ખ.વ. [સં.] સેાનું મેતી હીરા માણેક અને નીલમ એ પાંચ કિંમતી પદાથૅ
પંચાગ્નિ
પંચલક્ષણી (પ-ચ-) વિ. [સં.,પું.] પાંચ પ્રકારનાં લક્ષણ. વાળું. (૨) (લા.) સુલક્ષણી
પંચ લવજી (પ-ચ-) ન.,અ.વ. [સં.] સંબંધવ સમુદ્ર-લવણ વડાગરું સંચળ અને બીડ-લવણ એ પાંચ પ્રકારનું મીઠું પંચ-વત્ર (૫૨- પું. [સં.] જએ ‘પંચ-મુખ,’ પંચવટી (પચ-) સ્રી. [સં.] પાંચ વડલાઓને સમૂહ. (૨) જ્યાં પાંચ વાલા આન્યા હાય તેવું સ્થળ. (૩) (લા.) નાશિક(મહારાષ્ટ્રે)માંનું એ નામનું એક પ્રાચીન વન. (સંજ્ઞા.) પંચવદન (૫) વિ., પું. [સં.] જએ ‘પંચમુખ.’ પંચાણું (પ-ચ) વિ. [સં.], -હું” વિ. [ગુ. ‘'' ત.પ્ર.] પાંચ રંગાવાળું
પંચરવ (પ-ચરવ) વિ. સં. પદ્મ દ્વારા] પચરંગી પંચ રસ (પૃચ) પું., ખ.વ. [સં.] કડવા તીખા તા ખાટા અને ગળ્યા એ પાંચ સ પંચરસિયું (પ-૨-) વિ. [+]. ‘ઇયું' ત. પ્ર.] પાંચે રસ જેમાં હાય તેનું. (૨) ભિન્ન ભિન્ન રસવાળું
પંચ ગેંગ (પચર ૐ) પું.,બ.વ. [સં.] રાતા લીલા પીળા મેળે અને કાળા એ પાંચ રંગ
પંચરંગી (પચરઙગી) વિ. [સં.,પું.] જઆ ‘પંચરંગી.’ પંચ-રાઉ (પચ્--) વિ. [સં. પદ્મદ્વારા] ચાર પાંચ નતના મિશ્રણવાળું, સેળભેળિયું પંચ-રાશિ (પ-ચ-) શ્રી. [સં.હું.] બેવડી ત્રિરાશી. (1c.)
Jain Education International_2010_04
પંચ વર્તમાન (પ-ચ-) ન.,મ.વ. [સં.,વિ.] નિષ્કામ નિર્લોભ નિઃસ્વાદ નિર્માન અને નિહિ રહેવાનાં સાધુનાં પાંચ વ્રત. (જેન.) (૨) માંસ મદિરા ચારી વ્યભિચાર અને વઢાળ એ પાંચના ત્યાગનું વ્રત. (જેન.) પંચવર્ષીય (પ-ચ-) વિ. [સં.] પાંચ વર્ષના સમયને લગતું પંચ-લાયકા (પ-ચ-) સ્ત્રી, [સં. વજ્ર + જ એ ‘વાયકા’] લેાકવાયકા, લેાકાદગાર
પંચવાર્ષિક (પચ-) વિ. [સં.] દર પાંચ વર્ષે આવતું પંચવિધ (પચ-) વિ. [+ સં. વિષ્ણુ, મ.ત્રો.] પાંચ પ્રકારનું, પાંચ રીતનું, પાંચ તહનું [જ.ગુ.] પચીસ પંમ-વીશ(-સ) (૫-૨-) વિ. [સં. શ્ત્ર + જએ વીસ;’ પંચવેલ્શિયું (પન્ચ) વિ. [સંપન્ન + જુએ વેણી' + ગુ. ‘ઇયું' ત.પ્ર.] જે બારણાંની જોડને પાંચ વેણી હોય તેનું પંચશતી (૫-૨-) . [સં.] પાંચર્સે ક્ષ્ાક કે કડીએના સમૂહ. (ર) પાંચસે। શ્લેાકા કે કડીએના ગ્રંથ પંચ-શબ્દ (૫-૨-) પું.,બ.વ. [સં.] જુએ ‘પંચ મહાશઃ દ.’ પંચશીલ (૫-૨-) ન.,અ.વ. [સં.] અહિંસા સત્ય અદત્તા દાન બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ એ સાધુના પાંચ સદાચાર. (જૈન.) (૨) ન. જગતમાં શાંતિ સ્થાપનાર પાંચ સિદ્ધાંત પંચ-શ્રુતિ, ૦૪ (પચ-) વિ. [સં.] પાંચ શ્રુતિએ-અક્ષરે -
વાળું, પંચવરી. (ન્યા.)
પંચ-સત્તા (પચ-) સ્રી. [સં.] પંચનેા અધિકાર પંચ સૂના (૫-ન્ન-) સ્ત્રી. [સં.] જુએ પંચ પાપ(૧).’ પંચ-સ્લરી (૫-૨-) વિ. [સં.,પું,] પાંચ સ્વરાવાળું, પંચશ્રુતિક, પંચાક્ષરી
પંચ-હટ્યું(-છ્યું) વિ. સં. વજ્ર + સં. હસ્ત≥ પ્રા. °થમ-] પાંચ જણાના હાથમાં નારું, પાંચ જણની સત્તા નીચેનું. (ર) પાંચ હાથના માપનું [સાર્વજનિક પંચાઉ (પ-ચાઉ) વિ. [સં. પદ્મ + ગુ. ‘આઉ’ ત.પ્ર.] (લા.) પંચાક્ષર મંત્ર (પંચાક્ષર મન્ત્ર) પું. [સં.] ‘વિષ્ણવે નમ:' ‘શિવાય નમ:' પ્રકારના પાંચ અક્ષરેાના તે તે જપ-મંત્ર પંચાક્ષર (પ-ચાક્ષર) વિ. [સં. વજ્ર + અક્ષ], રી વિ. [સં.,પું.] પાંચ અક્ષરાનું બનેલું, પાંચ અક્ષરાવાળું, પંચશ્રુતિક પંચાક્ષરીદે (પ-ચાક્ષરી) સ્ત્રી. [સ,]પાંચ અક્ષરાના સમૂહ પંચાગ્નિ (ચાગ્નિ) પું. [સં. પદ્મ + અગ્નિ ] ગાર્હપચઆહવનીય દક્ષિણ સભ્ય અને આસભ્ય એમ પાંચ પ્રકારના
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016073 |
| Book Title | Bruhad Gujarat kosha Part 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Keshav Shastri |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1981 |
| Total Pages | 1294 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 39 MB |