Bruhad Gujarat kosha Part 2

SR No.: 016073
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1981
Total Pages: 1294
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 39 MB

Page 138

કું
દેડકું ન., "કો પું. મંડૂક, મેડક. [-કાં છેલવા (રૂ. પ્ર.) અર્થહીન નકામી વાત કર્યાં કરવી. -કાં ઢાંભવાં (૩. પ્ર.) નબળાંને ત્રાસ આપવા. -માંની પાંચશેરી (રૂ.પ્ર.) અન્યવસ્થિત ગાઠવણ, (૨) ઉધમાતિયું ટોળું. ાના દેડકા (રૂ.પ્ર.) ટૂંકી બુદ્ધિનું માણસ] દેતી સ્ત્રી. જએ ‘દાઢી.’ -દેણુ† (પૅણ) વિ. [જુએ ‘જેવું’ગુ. ‘અણ’ ક વાચક કૃ.પ્ર. સમાસમાં ‘આપનાર’ અર્થઃ ‘સુખ-દેણ' ‘દુઃખ-દેણ' વગેરે]
આપનાર
દેણુ‘(દણ) ન. [જુએ ‘દેવું+ગુ. ‘અણ' ક્રિયાવાચક કૃ.પ્ર.]દેવું એ, આપવાની ક્રિયા. (૨) મહેસલ, ગણેાતી ભરથું, સાંથ. (૩) (લા.) ઉપકારનું દખાણ
દેણુ-ગી (તૅણ-) શ્રી. [જએ‘ધ્રુણૐ’+ ફ્રા. ‘ગી’ પ્ર.] દાન, બક્ષિસ, ‘ગ્રાન્ટ,’ ‘એન્ડોમેન્ટ સ’ દેણુ-દાર (પૅણ-) વિ. [અર. દન્ફ્રા. પ્રત્યય] કરજદાર, ઋણી, દેવાદાર. (૨) (લા.) ઉપકાર પામેલું, ઉપકૃત
૧૧૭૩
દેણુદારી (તૅણ-) સી. [ + ફા. ‘ઈ' ત.પ્ર.] દેવાદારી, કરજ, ઋણ, દેવાદારની સ્થિતિ
દેણુ-પુરાંત (દેણ-) સ્રી. [ જુએ ‘રણ + + ‘પુરાંત.'] ચુકવણામાં કાંઈ પણ ખચત ન હેાવી એ, ‘નેગેટિવ બેલેન્સ ઑફ પેયમેન્ટ'
દેશ-લેણ (દણ-લેણ) ન. [જુએ ‘દેણ?' + ‘લેણ.’] આપવાલેવાના વ્યવહાર, લેણ દેણ. (ર) લગ્નાદિ પ્રસંગે વર અને કન્યા પક્ષની ખાઈ એ એકબીજા પક્ષને ત્યાં ખાંડ સાર વગેરે આપવા જાય એવી ક્રિયા
દણિયાત (દેણિ-) વિ. જુએ આત' ત. પ્ર.] જુએ ‘દેણદાર.’ દેશી (દેણી) સ્ત્રી. [જુએ ‘દેવું’ + ગુ. ‘અણી' કૃ.પ્ર.]જુઆ રણ ૨, (૨) આપવાની રીત
Jain Education International2010_04
રહ્યું + ગુ. ‘છ્યું' +
-દેણું' (હૅણ) વિ. જિઆ રૃણÔ'+ગુ, ” ત. પ્ર., સમાસમાં ઉત્તરપદમાં : ‘સુખ-દેણું’ વગેરે] આપનારું દેણું? (પૅણું') ન. [અર. 'દયન ’> ગુ. ' + ગુ. ‘''
સ્વાર્થે ત.પ્ર.] દેવું, કરજ, ઋણ, 'ડેટ' દંતરી શ્રી. [જુએ ‘દેવું' દ્વારા] ભરણું, મહેસૂલ. (૨) દાન, ભેટ. (૩) કરજ, ઋણ, દેવું
દૈતલ વિ. જિઓ જેવું' + ગુ. ‘તું’વર્તે. રૃ. + અલ’ ત...] આપનારું, દેનારું દેવતા દેતવા પું. [સં. ફૈવતા શ્રી., વ્યત્યય અને અર્થ-સંકા] અગ્નિ, દૈતાળી જુએ ‘દંતાળી.’
દેતી-લેતી સ્ત્રી. [જુએ ‘દેવું' + લેવું' + ગુ, ચું’ વર્ત . + ગુ, ઈ ' સ્રીપ્રચય.] લેવડ-દેવડ, આપલેને વ્યવહાર, (૨) (લા.) પહેરામણી
દેદાણુ' ન. અ-વ્યવસ્થા, ગોટાળે દેદાર જએ ‘દીદાર.’ તેજસ્વી, ‘લેન્ડિડ* દૈદીપ્યમાન વિ. સં.] પ્રકાશતું, ઝગમગતું, ઝળહળતું, દા જુએ ‘ડેડા.’
હૈદા હું. દિવાળી ઉપર થાપેલું પહેલું છાણું દૈન (ૐન્ય) સ્ત્રી, શક્તિ, તાકાત, મગદૂર
દેવક
દૈન (Ğ:ન) ન. [સ, ન, અર્વાં. તદભ] અગ્નિદાહ (મડદાને અપાતા). [॰ દેવું (રૂ. પ્ર.) મડદાને અગ્નિદાહ આપવૅા. ૦ પઢવું (૩.પ્ર.) મડદાના અગ્નિદાહ થવું] દેમણું (હૈંમણું) જુઓ ‘દીમણું.’ દેમણ (દેમાગ) જએ દિમાગ.’ દે-માર (૨૫) વિ., ક્રિ.વિ. [જુએ વ્હેણું’ + ‘મારવું’—આજ્ઞા, બી.પુ., એ.વ.] (લા.) ઝપાટાભેર, તડામાર. (૨) ધેધમાર., મુશળધાર
દેય વિ. [સં.] આપવા જેવું, દઈ શકાય તેવું (ર) ન. દાન દૈયડી સ્ત્રી. [જુએ વ્હેરી’+ ગુ. 'ડ' સ્વાર્થે ત.પ્ર.=દેરડી’-~ પ્રવાહી ઉચ્ચારણ] દેરી. (પદ્યમાં.) [આપનાર, દેનાર દૈયણ વિ. [જુએ ‘જેવું' + ગુ, અણ' ક વાચક ત. પ્ર.] દૈય-ધમ પું. [સં.] દાન કરવાની ફરજ, દાન-ધર્મ દેર૧ હું, સિં. ફેવ>પ્રા. ફૈત્રર] જુએ ‘દિયર.’ ઘેર શ્રી. [ફા.] વિલંબ, વાર, ઢીલ, મેહું દેરડી (૬:૨ડી) સી. [શ્ન એ ‘યડી.’] દેરી. (પદ્મમાં.) દર-કું .. [જુએ દેર'' + ગુ. વહું' ત.પ્ર.)ભાભીનું વિધવા થયે દેર સાથેનું પુનર્લંગ્ન [દરની પત્ની દેરાÇી સ્ત્રી. [જએ ‘દર’'+શુ. આણી' સ્રીપ્રત્યય.] દેરા-વાસી (પૅરા-) વિ. [જુએ ≥રું'+સં.,પું] (લા.) તીર્થંકરાની મૂર્તિઓની પૂજાવિધિમાં માનનારું દેરાસર (È:રાસર) ન. [સં. રેવįાશ્રવ> પ્રા. ફેફરÆર] જૈન તીર્થંકરનું દેરું, જિન-મંદિર. (જૈન.)
દેરાસરી (હૅરાસરી) વિ. [+ગુ, ‘ઈ' ત.પ્ર.] દેરાસરમાં પુજા કરવાના ધંધા કરનાર. (ર) પું. વીસનગરા નાગર બ્રાહ્મણેાની એક અટક અને એને પુરુષ. (સંજ્ઞા.) દેરી (È:રી) સ્ત્રી. [જુએ દેરું' + ગુ. ‘ઈ ’ સ્ક્રીપ્રત્યય.] નાનું દેવું, ડેરી [(વહાલમાં) દેર, દિયર દેરીશ પું. [જુએ ‘દે' + ગુ. ઈ ' + ‘હું' સ્વાર્થે ત.પ્ર.] દેરું (હૅરું) ન. [સં. વેવા- > પ્રા. ફેō] દેવગૃહ, દેવમંદિર, દેવાલય
દેવ પું. [સં.] ઉચ્ચ કૅાટિનું ચેતન તત્ત્વ-ઈશ્વર પરમાત્મા બ્રહ્મ. (૨) ઈશ્વરના અંશ વિભૂતિ વગેરે પ્રકારને તે તે દિવ્ય પુરુષ. (૩) પૌરાણિક માન્યતા પ્રમાણે સ્વર્ગના વાસી તે તે પુણ્યશાલી જીવ. (૪) સ્વામી, શેઠ. (૫) (સંખેાધનમાં) પતિ, ધણી, સ્વામી, (નાટય.) (૬) બ્રાહ્મણ, વિપ્ર [॰ કરવા (રૂ.પ્ર.) દેવદેવી સમક્ષ પશુના ભાગ આપવે. (૨) દીવે। ઠારવા કાશીએ જવા (-કાશિયે-) (રૂ. પ્ર.) પુરુષાતન ચાલ્યું જતું. ॰ થવું, લેાક પામવું, શરણુ જવું (૩.પ્ર.) મરણ પામવું. • દેશ કરતાં (રૂ.પ્ર.) ઘણા યજ્ઞ કરતાં કરતાં, ॰ મઢ આવવા (રૂ.પ્ર.) વાત કે મનનું ઠેકાણે આવવું]
દેવ-ઊઠી વિ., સ્ત્રી. [જુએ ‘ધ્રુવ, + ઊઠવું' + ગુ, ‘યું' ભટ્ટ. + ઈ ' સ્ક્રીપ્રત્યય.] પૌરાણિક માન્યતા પ્રમાણે વિષ્ણુને ઊઠવાના દિવસ—કાર્તિક સુદિ અગિયારસ, પ્રોાધિની, (સંજ્ઞા.) [રૂપ ક્ષણ દેવ-ઋણુ ન. [સં., સંધિ વિના] મધ્યેનું દેવા તરફનું કરજ દેવક છું. (સં.] શ્રીકૃષ્ણની માતા દેવકીને ભાઈ—એક યાદવ