Bruhad Gujarat kosha Part 2

SR No.: 016073
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1981
Total Pages: 1294
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 39 MB

Page 109

દાશરાત્રિક
દાશરાત્રિક વિ. [સં.] દસ રાત્રિઓને લગતું દશાણું છું. [સં.] એ નામના પ્રાચીન કાળના એક દેશ. (સંજ્ઞા) [જન્મેલ—શ્રીકૃષ્ણ. (સંજ્ઞા.) દાશા` પું. [સ.] યાદવેના એક દશાર્હ નામના વંશમાં દાશેર* પું. [સં.] પ્રાચીન કાળમાં માળવાના પ્રદેશનું એક નામ. (સંજ્ઞા.) [મારવાડી ઊંટ દારો(-સે)ર પું. [સં. વાશેર દેશ દ્વારા] ઊંટની એક જાત, દાસ પું. [સ.] જુએ ‘દસ્યુ.' (ર) (લા.) સેવક, નાકર, ચાકર, હત્ય
દાસજન પું., ન. [સ., પું.] જએ ‘દાસ(ર).’
દાસ-તા શ્રી., •ત્ર ન. [સં.] દાસપણું. (૨) ગુલામી, ગાલાપા દાસ-પત્ની સ્રી. [સં.] તે±રડી, ચાકરડી, દાસી દાસ-પ્રથા સ્ત્રી. [સં.] પગાર આપ્યા સિવાય ગુલામ તરીકે માણસને રાખવાના રિવાજ, ગુલામી પ્રથા દાસ-ભાવ હું. [સં.] સેવક તરીકે હેાવાની લાગણી. (ર) ગુલામગીરી દાસલડું મૈં. [જએ ‘દાસ' + ‘લ' + હું' સ્વાર્થે ત.પ્ર; અહીં ‘દાસડું' થયા પછી ‘લ' મગ.] દાસ. (પદ્મમાં.) દાસાતણુ ન. [સં. વાસ-વન> પ્રા. āાH7ળ] દાસપણું દાસાનુદાસ પું. [સં. વાસ + અનુ-વાસ] દાસનેા પણ દાસ, (૨) (લા.) અત્યંત નમ્ર સેવક
દાસી શ્રી. [સં.] નાકર સ, નાકરડી, ચાકરડી દાસી-જાયા પું. [સં. +જુએ ‘જાયા.'] દાસીને પુત્ર દાસી-ત્વ ન. [સં.] દાસીપણું
દાસી-પુત્ર, દાસી-સુત પું. [સં] જુએ ‘દાસી-જાયા.’ દાસીપે પું. [સં. વાલી+ગુ. ‘પે' ત.પ્ર.] દાસીપણું .દાસેય હું. [સ.] જુએ ‘દાસી-ાયા.' દાસેયી સ્ત્રી, [સં.] જુએ ‘દાસી.’ દાસેર જુએ ‘દાશેર.'
દાસે પું . [સં. વાસ+ગુ. ‘પું' ત.પ્ર.], -હ્યું ન, [સં. વાત્ત દ્વારા ગુ.] એ ‘દાસ-તા.'
દાસ્તાન ન. [ફ્રા.] મેાટી વાર્તાનું પુસ્તક. (૨) કહાણી, કથા, વાત. (૩) હેવાલ
૧૧૪૪
દાસ્ય ન. [ર્સ.] દાસપણું, નેાકરી. (૨) ગુલામી, ગેાલાપણું, (૩) નવધા ભક્તિમાંના ભગવાનની સેવા કરવાના પ્રકર દાસ્ય-ભક્તિ સ્ત્રી. [સં.] જુએ ‘દાસ્ય(૩).' દાસ્ય-વૃત્તિ સ્ત્રી. [સં.] ગુલામી માનસ
દાહ પું. [સં.] બળવું-ખાળવું એ. (૨) (લા.) બળતરા, મનના
પ્રબળ કચવાટ
દાહક વિ. [સં.] બાળી મૂકે તેવું, દાહ કરનારું, સળગાવનારું. (ર) (લા.) મનને પ્રબળ દુઃખ આપનારું દાહકતા શ્રી., ત્લ ન. [સં.] દાહકપણું [કાર્થ, ડાધ દાહ-કર્મ ન., દાહ-ક્રિયા શ્રી. [સં.] મડદાને સળગાવવાનું દાહ-ચિહ્ન ન. [સં.] દાઝી ગયાનું નિશાન દાહ-જવર પું, [સં.] શરીરમાં બળતરા ઉત્પન્ન થાય તેવા એક તાવ [સળગતું, રખરખતું દાહ-ભર્યું વિ. [સં. ě + ‘ભરવું' + ગુ. ‘કું’ ભટ્ટ] ઊકળતું, દાહ-ભૂમિ સ્ત્રી. [સં.] શ્મશાન
Jain Education International_2010_04
si(-+i)ઠા
દાહ-રાગ પું. [સં.] શરીરમાં બળતરા થયા કરવાનું દર્દ દાહ-શમન ન. [સં] શરીરમાંની બળતરાની શાંતિ દાહ-શામક વિ. [સં.] શરીરમાં થતી બળતરા શમાવનાર દાહાત્મક વિ. [સં. đાહ + આત્મન્ + ] દાહક ગુણવાળું દાહિષ્ણુ ન. [સં, લૈંક્ષિTM-> પ્રા. ઢાfiĀ-; જ ગુ,] જમણું દાહી વિ. [સં., પું.] એ દાહક.'
દાહ્ય વિ. [સં.] તરત સળગી ઊઠે તેવું. (ર) ખાળવા જેવું દાળ (બ્ય) સી. દે. પ્રા. વાહી] કઠોળના દાણાની બે ફાડમાંની દરેક, કઢાળના દાણાની અડધી ફાડ. (૨) એવી દાળનું ખનાવેલું છૂટા લચકા કે પ્રવાહી પીણું. (૩) ઈંડાની જરદી. (૪) (લા.) ગઢમંડ પર વળતું પડે. [॰ આરવી (રૂ. પ્ર.) આજીવિકા ચલાવવી, ૦ ગળવી (રૂ. પ્ર.) ઇચ્છા પરિપૂર્ણ થવી. (ર) સફળતા મળવી, છ ચઢ(-)વી (૬.પ્ર.) એકસાથે મળી જતું. ॰દાઝવી (રૂ. પ્ર.) મિોજ જવા. ૦ પરણાવવી (રૂ.પ્ર.) દાળમાં પાણી ઉમેરવું, ૦માં કાળું (૩.પ્ર.) બહાર ન પડાય તેવું કલંક, ચારિત્ર્યની ખામી. (૨) ભૂલભરેલું કૃત્ય]
દાળ-ચેાળું (-ચાળું) ન. [જુએ ‘દાળ' + ‘ચાળું' (જુએ ‘ઘરચેાળું' પણ.)] દાળના આકારની છાંટવાળું ઘર-ચાળું દાળ-ઢોકળી શ્રી. [જુએ ‘દાળ' + ‘ઢોકળી.’] દાળનું પ્રવાહી તૈયાર કરતાં એમાં વેસણની થાપલી નાખી બનાવેલ ખાદ્ય દાળદર ન. [સં. વાચિ≥ પ્રા. ઢાક ના સાદસ્યે વાજિદ્દ] જુએ ‘દળદર.’ દાળ(-ળિ)દરી વિ. [જ ‘દાળદર’+ ગુ. ઈ’ ત.પ્ર.; ‘ળિ’ અસલના ‘f' ના અવશેષ.] જએ દળદરી. દાળ-ભાત (દાબ્ય-) ન., અવજ્રએ ‘દાળ' + ‘ભાત.'] દાળનું પ્રવાહી અને ખાફેલા ચેાખાનું મિશ્રણ દાળભાત-ખાઉ (દાબ્ય-) વિ. [+ જએ ‘ખાવું’ + ગુ. ‘G” કૃ.પ્ર.] (લા.) તાકાત વિનાનું. (૨) ખીકણ અને સાવ પેચું દાળ-રીટી (કાવ્ય-) સ્ત્રી. [જએ ‘દાળ' + હિં. ‘રેટી.’] (લા)
આવિકા
દાળિદરી જએ ‘દાળદી’–‘દળદરી.’
0
દાળિયા પું., ખ.વ. [દપ્રા. મિ-] (લા.) ખાસ કરી ચણા શેકીને પાડેલી દાળ, ઢાં વગરના શેકેલા ચણા, [૦ કરવા (રૂ.પ્ર.) બેઆબરૂ કરવું, ॰ ખાવા,॰ ફાકવા (રૂ.પ્ર.) કાંઈ ન વળવું, નિષ્ફળ જવું. દુ:ખના દાળિયા (૩.પ્ર.) અત્યંત દુઃખી દાળિયા-ભાર વિ. જએ ‘દાળિયા,' અહીં ‘દાળિયા' એ. વ. + સં.] એક દાળિયા જેટલા વજનનું. (૨) (લા.) જરા જેટલું, સહેજ [ખાઉ.' દાળિયું વિ. [જુએ ‘દાળિયા.'] (લા.) જએ દાળભાતદાળિયા પું. જુએ ‘દાળિયા,'] દાળિયાના એક કણ કે ફાઢ. (૨) દાળિયા તૈયાર કરનાર—ભાડભુંજો દાળા પું. [જુએ ‘દાળ' + ગુ. ‘એ' ત.પ્ર.] કઢાળને! ભરડા દાળા-વાટ પું. [જએ ‘દાળા' +‘વાટનું’ + ગુ. ‘એ' કૃ.પ્ર.] ભરડવું અને વાટી નાખવું એ. (૨) (લા.) ખેદાન-મેદાન, સર્વનાશ, વેરણ-છેરણ
દાં(-ti)ઠા પું., ખ.વ., -માં ત., ખ.વ. જુઆ ‘ઢાઠા,ઠાં.’