Page Text
________________
ઠેર દીર્ઘ ઈ-ઊ' ને સ્થાને હસ્વ બતાવવાનો યત્ન તો લાક્ષણિક અર્થ છે. અને સંખ્યાબંધ લાઘવ ખાતર જતો કર્યો છે, અન્ય કોઈ ઉચા- એવા સ્વતંત્ર શબ્દ પણ છે કે જેના લાક્ષણિક રણ વ્યક્ત કરવાની જરૂર જણાઈ હોય અને ત્યાં અર્થ જ પ્રચલિત છે. આવા શબ્દોના અર્થ આપતાં ઈ–ઉ સૂચિત કરવાની સરળતા હોય તો જ (લા.) એટલું જ બતાવવવામાં આવ્યું છે. ઈ–ઉ હસ્વ કરી બતાવવામાં આવ્યા છે, જેમકે ક્રિયા-શબ્દો : કઈ ( કાઈ). સંધિસ્વરાત્મક ઉચ્ચારણ હોય ક્રિયાવાચક ધાતુઓના વિષયમાં મૂળ ધાતુ, એનું તો “ઐ– તરીકે, જેમકે કાછઈ (કાછે) વગેરે. કર્મણિ કે ભાવે રૂ૫, અને એનું પ્રેરક રૂપ પણ વ્યંજનોમાં તો અનાદિ “ડ–દ્રનાં સ્વાભાવિક મૂર્ધન્યતર આપવામાં આવેલ છે, જે બંને દેશની વનકવા તાલવ્ય ઉચ્ચારણ નોંધવાં જોઈએ; “ભગ- કમણીમાં પોતપોતાના સ્થાનમાં સળંગ કમમાં પણ વગોમંડલમાં નીચે મુકતે કરી એ બતાવાયાં છે; અપાયા જ છે. અહીંના આ પ્રયત્નમાં તો તળ-ગુજરાતમાં મૂર્ધન્ય- વિકપ : તર જ ઉચ્ચારણ હોઈ નુકતા નથી કર્યા. એ
કેશમાં એક જ શબ્દમાં ઉચ્ચારણ ભેદ શિષ્ટ ખરું છે કે સૌરાષ્ટ્રમાં અને કેટલેક અંશે ઉત્તર
માન્ય ભાષામાં પણ જાણીતા છે. એવા ભેદ તે તે ગુજરાતમાં પણ અનાદિ શુદ્ધ મૂર્ધન્ય -4 છે જ; શ્રતિની પછી નાના કસમાં નાની – રેખા કરી ” તો ત્યાં મૂર્ધન્ય જ છે એટલે ભેદ ને બતાવીને
બતાવેલ છે અને પછી એના સ્વાભાવિક વર્ણનઆમ કહેવા માત્રથી પત, પણ અનાદિ મૂર્ધન્ય 3
ક્રમમાં આવતા હોય ત્યાં ફરી પૂર્વે કે પછી એ જ્યાં ઉચ્ચરિત થાય છે ત્યાં એની વ્યુત્પત્તિમાં બેવડા વૈકલ્પિક રૂપ બતાવાયું હોય છે; જેમકે “બંગારૂનાં દર્શન થશે જ, યા તો પૂર્વના સ્વરમાં અનુના-
(–ખા)ળવું'—કટિ(–ટી) વગેરે
_ સિક ઉચ્ચારણ હશે જ. બીજા વ્યંજનમાં તો અંગ્રેજી
- વૈકલ્પિક રૂપમાં વચ્ચે આખી શ્રતિ જ વધારે ભાષાના શબ્દોમાં 1 જેવું ઉચ્ચારણ છે તે તો
બતાવવાની હોય તો કોંસમાં પોલું મીઠું ને પછી મૂળમાં જ ઝ' થી બતાવેલ છે, જ્યારે અરબી
શ્રતિ લખી કસ બંધ કરવામાં આવ્યો હોય છે -ફારસી એવા શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ આપતાં મેટા કસમાં સ્વાભાવિક “ઝ બતાવવા પ્રયત્ન થયો છે;
અને એવું થતું વૈકલ્પિક રૂપ એના વર્ણાનુપૂવીના જેમકે “કાઉન–સાઈઝ અને કાજ(-ઝી) ૫. [અર
ક્રમમાં પાછું અપાયું હોય છે, જેમકે ખ(s)ખડવું. કાઝી] વગેરે. આમ લઇપ્રયત્ન “ય ઉવા યથાતિ ત્યાં જ કમમાં બેસતું હોય તો એને બેવડાવવામાં કસમાં ‘ય’થી બતાવવામાં આવી છે. જેમકે ખાંચ. નથી આવ્યું. કેડ’ (ખાંચ્ય-કેથે). હતિ કિવા મહાપ્રાણિત સ્વરે. ભિન્ન રૂપ ચારણ સ્વર પછીવિસર્ગ ચિહ્નથી બતાવવામાં આવેલ એકાદ શ્રુતિના કે કવચિત એકથી વધુ શ્રુતિના છે; જેમકે “કહેવું ().' અહીં એ પણ જેવું કે ઉમેરણે નવો શબ્દ બતાવવા બે પ્રકારની યોજના સ્વાભાવિક વિદ્યુત ઉચ્ચારણ ઊલટી માત્રાથી કોંસમાં છે, જેમકે “ઉચ્ચાર’ અને ‘ઉચ્ચારણનો ભેદ બતાવ્યું છે. અનુનાસિક “એએ' તે હંમેશાં બતાવવા અંદરના પ્રત્યયને ધ્યાનમાં લઈ ઉચ્ચાર વિવૃત હોઈ કૌંસમાં ઊલટી માત્રાથી બતાવ્યા છે. મું -રણ ન. આ પ્રમાણે કરવામાં આવેલ છે. જેમકે ખેંચવું (ખેંચવું) વગેરે. અંગ્રેજી શબ્દોમાં તો એવું ન હોય ત્યાં તો બાળ,૦ક’ આવી રીતે ચાલુ કમમાં જ ઊલટી માત્રાથી વિવૃત ‘—” બતાવેલ છે. સંબંધ કૃત્રિમ ન થાય એ જોવા અપાયા છે, જેમકે કેટ–કલ વગેરે. એ સાવધાની લીધી છે. પાંચે યથાબુદ્ધિ આપવાને અહીં પ્રયત્ન કરવામાં સંકેતાક્ષરી : આવે છે.
કેશમાં ઠેર ઠેર બાંધેલા ટૂંકા વર્ણ જેવા રૂઢિપ્રયોગ:
મળશે. વ્યાકરણની પરિભાષાને લગતા આવા ટૂંકા વધારાના અંગ તરીકે રૂઢિપ્રયોગ પણ વર્ણો સિવાયના તો નાના કેસમાં અપાયા છે. આપવામાં આવ્યા છે. “રૂઢિપ્રયોગ” એ હકીકતે આ જે “સંજ્ઞા'= વિશેષનામ તેમજ વિષયને
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016072 |
| Book Title | Bruhad Gujarat kosha Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Keshav Shastri |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1976 |
| Total Pages | 1086 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 32 MB |