________________
मध्यकालीन गुजराती शब्दकोश
६१७
थोडी शब्दार्थचर्चा
संभव केटलांक उदाहरणोमां आपणने देखायो छे (जुओ आ पूर्वे ६, १४, १९ अने २० तथा हवे पछी २१) एनुं अहीं समर्थन सांपडे छे एम कहेवाय. 'मुहकाणि'नो आ उदाहरणमां तो 'काणि' थी कई विशेष अर्थ होय एम जणातुं नथी.
(२) मेरुसुन्दरगणिकृत 'शीलोपदेशमाला' (१४६९) संपा. ह. च. भायाणी वगेरे, १९८०]मां शब्दकोशमां 'काणि-मर्यादा, दाक्षिण्य, लाज (काणिइं पाडी = शरममां नाखी, शरमावी)' एवी नोंध मळे छे, परंतु प्रयोगस्थान दर्शाव्युं नथी तेथी आ अर्थाने प्रयोगनो खरेखर केटलो टेको छे ते नक्की थई शकतुं नथी. 'काणिइं पाडी' एम ज प्रयोग होय तो 'मर्यादा, दाक्षिण्य' ए अर्थाने अवकाश केटलो रहे ए प्रश्न छे. 'दाक्षिण्य' ए अर्थने तो परंपरानो के कोशोनो टेको पण जणातो नथी. ए अर्थ शाने आधारे अपायो हशे ते स्पष्ट थतुं नथी. (३) आरारा.अंतर्गत राजकीर्तिकृत 'आरामशोभारास' (१४७९)मां -
जे थांनकथी आवीयां कहिता मं करिसि कांणि. (६४) __ माथे बगीचावाळी विद्युत्प्रभा तरफ राजा आकर्षाय छे. मंत्री ए कन्याने तेनो परिचय पूछे छे त्यारे आ वाक्य बोले छे. अहीं 'कांणि' शब्द 'शरम, लज्जा, संकोच'ना अर्थमां छे ए स्पष्ट छ : "तुं क्यांनी छो वगेरे कहे, लजवाती नहीं." (४) हरिवि. (संभवतः १५मी सदी)मां -
वयरीय विरहीय मारतु मार तु न करि कांणि. (५२) कृष्णना कामबाणथी वींधायेली विरहिणी गोपीनी आ उक्ति छे. संपादके 'कांणि'नो अर्थ 'लज्जा' नोंध्यो छे अने आ प्रमाणे अनुवाद आप्यो छे - “कामदेव पोताना वेरी विरहीने मारी नाखतां पण लाजतो नथी." 'लज्जा' ए अर्थ, आम, अहीं यथायोग्य छे. ए नोंधपात्र छे के गुजराती संपादन-प्रकाशनमा 'काणि' शब्दनो 'लज्जा' एवो अर्थ सौ प्रथम अहीं नोंधायो छे - १९६५मां. (५) नलाख्या. (१५मी सदी)मां -
विहिची मेरु महागिरि नाप्यु पात्र तणि तां पाणि, .
तु शृं दान कर्यु मि महीमांहां, मनि मोटी ए काणि. (४, ८). नळना मननो विचार अहीं व्यक्त थयो छे. संपादके 'काणि' शब्दनो 'खरखरानी कथनी, मरेला पाछळनी रोककळ' एवो अर्थ आप्यो छे ते 'काण' शब्दना अत्यारे प्रचलित प्रयोगनो अर्थ छे, पण आ संदर्भमां ए केम लागु पडे ए कोयडो छे. अहीं 'संकोच' ए अर्थ बंध बेसे छे – “सुपात्रना हाथमां मेरु पर्वत वहेंची न आप्यो तो में आ पृथ्वीमां शुं दान कर्यु कहेवाय एनो नळना मनमां भारे संकोच हतो."
कदाच, 'खटक' 'वसवसो' ए अर्थ वधारे सारी रीते बंध बेसे : "नळना मनमां
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
