Shabdaratnamahodadhi Part 1

SR No.: 016067
Original Sutra Author: N/A
Author: Muktivijay, Ambalal P Shah
Publisher: Vijaynitisurishwarji Jain Pustakalaya Trust Ahmedabad
Publication Year: 2005
Total Pages: 864
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 23 MB

Page 166

ગપૂજાવિ—અપેક્ષિત]
અપૂર્વ પુ. પાણિનીય વ્યાકરણમાં કહેલ, એક શબ્દ સમૂહ, યથા- અપૂર, તડુજી, અબ્યૂલ, ગમ્યોષ, અઘોષ, અવ્યેષ, પૃથુ, ઓવન, સૂપ, પૂર્વ, વ્િ, પ્રવીપ, મુસ, ટ, નર્મવેદ અનૂપાટા શ્રી. (અપૂવસાધનાષ્ટા) પોષ મહિનાની
વદ આઠમ અથવા તે દિવસે કરેલું શ્રાદ્ધ. अपूरणी स्त्री. ( न पूर्यते पूर् कर्मणि ल्युट् ङीप् ) શીમળાનું ઝાડ, (ન પૂર્વતે પૂર્ રળે ડ્યુર્ કીપ્ ) સંખ્યા પૂરણના સાધનાર્થક પ્રત્યયથી ભિન્ન. અપૂર્ત ત્રિ. (ન પૂર્ણમ્) પૂર્ણ નહિ તે, ઊણું, ઓછું. અપૂર્વ ન. (ન પૂર્ણમ્) પૂર્ણનો અભાવ. અપૂર્ણાō ત્રિ. (ન પૂર્ણ: હ્રા: યસ્ય) જેનું જે કાલે
પૂર્ણ થવું જોઈએ તે કાળને નહિ પામેલ. અપૂર્વ ત્રિ. (ન પૂર્વ દષ્ટમ્) પૂર્વે નહિ જોયેલ, અજાણ્યું, અભૂતપૂર્વ, આશ્ચર્યકારક, હેતુશૂન્ય, પૂર્વકાળથી ભિન્ન અપૂર્વ પુ. (ન પૂર્વ:) પરબ્રહ્મ, પરમાત્મા. अपूर्व न. यागादिजन्यः स्वर्गादिजनकः कश्चन गुणविशेषः तं गुणविशेषपूर्वमिति मीमांसकाः वदन्ति, प्रारब्धकर्मेति वेदान्तिनः, धर्माधर्माविति नैयायिकाः, अदृष्टमिति વૈશેષિા:, મુખ્યપાપે રૂત્તિ પૌરાળિાઃ યાગ વગેરેથી ઉત્પન્ન થનારો, સ્વર્ગ વગેરેને ઉત્પન્ન કરનારો કોઈ ગુણવિશેષ, તે ગુણવિશેષને મીમાંસકો ‘અપૂર્વ' કહે છે, પ્રારબ્ધ કર્મ' એ પ્રમાણે વેદાન્તીઓ માને છે, ધર્મ અને અધર્મ’ એ અપૂર્વ એમ મૈયાયિકો કહે છે, ‘અટ્ઠષ્ટ તે અપૂર્વ’ એમ વૈશેષિકો કહે છે, અને પુણ્ય અને પાપ'ને અપૂર્વ એમ પૌરાણિકો કહે છે. અપૂર્વ દિ. નવીન, વિલક્ષણ, પૂર્વે ન અનુભવેલ, અપૂર્વકરણ, ત્રણ કરણમાંનું એક કરણ. અપૂર્વરન ત્રિ. સ્થિતિઘાત, ૨સઘાત, ગુણશ્રેણિ, ગુણસંક્રમ અને અન્ય સ્થિતિબંધ એ પાંચની પહેલી વાર નિષ્પત્તિ કરનાર જીવ, જેની અંદર સ્થિતિઘાત, રસઘાતાદિ અપૂર્વ અર્થની એક જ સમયે નિષ્પત્તિ થાય તે પરિણામવિશેષ, સમક્તિ આદિને અનુકૂળ ભવ્ય જીવનો વિશુદ્ધતર પરિણામવિશેષ, આઠમું ગુણસ્થાનક.
शब्दरत्नमहोदधिः ।
અપૂર્વજ્ઞાન 7. અપૂર્વ જ્ઞાન, નવું નવું શાન. અપૂર્વજ્ઞાનપ્રદળ 7. નિરન્તર અપૂર્વ અપૂર્વ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કવરું તે, તીર્થંકર નામકર્મ ઉપાર્જવાનાં વીશ સ્થાનકમાંનું ૧૮મું સ્થાનક.
११९
અપૂર્વતા શ્રી. (અપૂર્વસ્વ માવ: તજ્) અપૂર્વપણું, બીજા પ્રમાણથી અગમ્યપણું, તાત્પર્યનો નિશ્ચય કરવામાં એક હેતુ.
અપૂર્વત્વ ન. (અપૂર્વસ્વ માવ: ←) અપૂર્વપણું. અપૂર્વપતિ સ્ત્રી. (ન પૂર્વ: પતિર્થસ્યાઃ) કુંવારી કન્યા. અપૂર્વવાન પુ. (ઝપૂર્વમધિત્વ વાવઃ) ગંગેશોપાધ્યાયે
બનાવેલા ‘શબ્દચિન્તામણિ’ અંતર્ગત એક ગ્રંથ વિશેષ, તત્ત્વને જાણવા ઇચ્છનારાઓની કથા. अपूर्वविधि पु. ( अपूर्वे - प्रमाणान्तराप्राप्ते विधिविधानम् વિધા જિ) પ્રમાણાન્તરથી અપ્રાપ્ત વસ્તુનું વિધાન, यथा-स्वर्गकामो यजेत ।
અપૂર્વ ત્ર. (7 પૂર્વમતિયંત્) પૂર્વને અયોગ્ય. અવૃત્ત ત્રિ. (ન પૃવત્ત:) અસંબંધ, સંબંધ વિનાનું. પ્રવૃવત્ત પુ. (ન વૃત્ત:) એક વર્ણ, અક્ષર. અપૃથળ અવ્ય. (ન પૃથ) જુદું નહિ તે, સાથે, એકઠું, અભિન્ન, ભેદરહિત, એકસમાન.
અપૃષ્ટ ત્રિ. (૧ પૃષ્ટમ) પૂછ્યા વિનાનું, અજિલ્લાસિત, અનુચિત રીતે પૂછનારને કંઈ બતાવવું ન જોઈએनापृष्टः कस्यचिद् ब्रूयाद् न चान्येन पृच्छतः - मनु० २।११०
અપેક્ષ ત્રિ. (અપ સ્ વુ) ૧. આશા રાખનાર, ૨. વાટ જોના૨, ૩. દરકાર રાખનાર, ૪. રાહ જોનાર. અપેક્ષળીય સ્ત્રી. (અપ રૂક્ષ્ નિ અનીયમ્ ૧. આશા
રાખવા યોગ્ય, ૨. દરકાર કરવા યોગ્ય, ૩. રાહ જોવા યોગ્ય.
|
અપેક્ષા ન. (ગર સ્ ટ્યુટ) અર્થ ઉપર મુજબ. પેક્ષા સ્ત્રી. (અપ રૂક્ષ્ માવે અ) જરૂરિયાત, આકાંક્ષા—જે શબ્દબોધના પ્રયોજનવાળી છે, પ્રયોજકપણું, અનુરોધ, સ્પૃહા, દરકાર, આશા, કાર્યકારણનો પરસ્પર સંબંધ, પ્રતિષ્ઠા, ધ્યાન. અપેક્ષાવ્રુદ્ધિ સ્ત્રી. (અયમેજ: ગવમેજ: ત્યારિજા બુદ્ધિ: અનેઋત્વવૃદ્ધિર્યા સાપેક્ષાવૃદ્ધિરિતે)- આ એક, આ એક, એમ અનેક એવી એકપણાના વિષયવાળી બુદ્ધિ, જેમ બેત્રણ વગેરે સંખ્યાનું જ્ઞાન. अपेक्षाबुद्धिज त्रि. ( अपेक्षाबुद्धितो जायते जन्+ड)
ન્યાયમતમાં બેથી આરંભીને પરાર્ધ પર્યન્તની સંખ્યા. અપેક્ષિત ત્રિ. (અપ સ્ ળ વત) ૧. ચાહેલું, ૨. આકાંક્ષા કરેલ, ૩. ઇચ્છેલ, ૪. દરકાર કરેલ, જેની તપાસ કરવામાં આવી હોય, જરૂરિયાત.