Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 659

१०
२०
६१८
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[ तिर्यक्काण्डः ४, जलचरपञ्चेन्द्रियाः
२ वदति वादालः । 'वद व्यक्तायां वाचि' (भ्वा.प.से.), सेचने ' (भ्वा.प.से.), 'क्ने शिल्पिसंज्ञयो: ' (उणा - १९० ) इति ३० कालन्प्रत्ययः । " सहदंष्ट्रस्तु महापीनश्च महाशिरा: पाठीन- क्वुन् । २ शकुलस्याऽर्भकः शकुलार्भकः । " शकुलोऽत्र भेदः ''[ ] इति पथ्यापथ्ये लक्षणम् । “सहस्रदंष्ट्रः पाठीनः मत्स्यमात्रे [ अम. क्षीर. १ १९ ११७ ॥ ] इति क्षीरस्वामी । ततो [ अमरकोषः १ | १० | १८ || ] इत्यमरः । " सहस्रदंष्ट्रो वादालो मत्स्यबालकस्तन्नामैकम् ॥१३४५ ।।
नाम मत्स्यः, पाठीनश्चित्रवल्लिंः, बहुचा पाठयतीति उलूपी शिशुके भैक्ष्यत्वेन पठ्यते वा एतौ सादृश्यात् पर्यायी [ अम. शीर. १ २९ । १८ ।।] इति क्षीरस्वामी हे सहस्रदंष्ट्रमीनस्य । शेषचात्र- " सहखदंष्ट्रस्त्वेतन: जलवालो बदाल: "[शेषनाममाला४ । १९६-१९७ ॥] ॥
11
पाठीने चित्रवल्लिकः ।
I
१ पाठ पृष्ठि नमयतीति पाठीनः नमेः अन्येभ्योऽपि दृश्यते '३ १२ १०१ ॥ इति डः, 'अन्येषामपि-' ६ ॥ ३ ॥ १३७ ॥ इति दीर्घः, तत्र । २ चित्रा वल्लयोऽस्य चित्रवल्लिः, ततः स्वार्थे के चित्रवल्लिकः । "रूप्यवण दरो दीर्घः कृष्णवर्णो महाशिराः ।
पाठीनो मत्स्यभेदः स्यादेककण्टकमञ्जरिः ॥१ ॥ [ ] इति पथ्यापथ्ये लक्षणम् । द्वे पाठीनस्य । "मृदुपाठकः " [शेषनाममाला४ ११९७ । ] इति शैषिकम् ॥ शकुले स्यात् कलंक:
१ शक्नोति वेगेन गन्तुं शकुलः । शक्लृ शक्तौ' (स्वा.प.अ.), द्वेषेरुलच्' ( उणा - ९६ ) इति बाहुलकादुलच्, तत्र । २ कलयति कलक: | 'कल सङ् - ख्याने '(चु.उ.से.), 'कृञादिभ्यः [संज्ञायां] वुन् ' ( उणा७१३) । कलं कायति वा ।
'कृष्णमत्स्यस्तु शकुलो बहुकण्टकसंयुतः । कषायवर्णो रक्ताक्षः कथितो मत्स्यवैदिभिः ॥ १ ॥ '[] इति 'कासमत्स्यः' इति पथ्यापथ्ये । द्वे शकुलमत्स्यस्य ॥
१४ 1
अथ गडकः, शकुलार्भकः ॥ १३४५ ॥
१५
१ गडति पुच्छाच्छोटात् सिञ्चति गडकः गडकः । 'गड
44
१ ऊर्ध्वं लुम्पति आम्यति उलूपी । 'लुप्लु छेदने'(तु.उ.अ.), उत्पूर्वादावश्यके णिनिः, पृषोदरादित्वाद् दलोपदीर्घौ । २ चाञ्चल्यात् शिशुरिव शिशुकः, तत्र । "द्वे डुडु आलस्य "[ ] इति सोमनन्दी पञ्जिका च 1 कलिङ्गजातरूपौ तु -" "शिशुमाराकृतिर्मत्स्यभेद उलूपी" [] त्रिकाण्डेऽपि "उलूपी शिशुकः स्मृतः "[ ]इति पाठ: स च शिशुमार एवोच्यते । रत्नकोपादौ "शिशुमारे उलूपी स्यात् "[ ] [ इत्युक्तम् ] [] इत्याहतुः । 'शिशु' इति ख्यातस्य मत्स्यविशेषस्य " [ ] इति कोक्कटादयः । द्वे शिशुमारमत्स्यसहम्मत्स्यस्य ॥
२१
I
44 4
२३
प्रोष्ठीसफर श्वेतकोलके ।
२५
१ प्रकृष्ट ओष्ठोऽस्याः प्रोष्ठी । 'ओष्ठोत्वोर्वा' (वा - ६ । २ । ९४ ।। ) इति पररूपत्वम्, 'नासिकारो (रौ)ष्ठ ४११ १५५ ॥ इत्यादिना ङीप् । प्रकर्षेणोषति दहति विकारित्वात् । उषिकुषि- ' ( उणा १६१ ) इत्यादिना धन् गुणः, 'एडि पररूपम् ६ ११ १९४ ॥ जाते:- ४११ ०६३ ॥ ५० इति ङीष् प्रोष्ठी २ शयाना स्फुरति पार्श्वेन गच्छति शफरी । पृषोदरादिः । " शोणितशफरीशय्याशकटशिला " ["] इत्यूष्मभेदात् तालव्यादिः । [ सफर: च] । पुंस्त्रीलिङ्गावेतौ । प्रोष्ठीशफरावत्रेतरद्वन्द्वः 1 ३ श्वेतः कोल उत्सङ्गोऽस्य चेतकोलः । ततः स्वार्थे के श्वेतकोलकः, तत्र । त्रीणि मत्स्याः
।
२३.
२७
नलमीनश्चिलिंचिर्म :
१ प्रायेण नलवने तिष्ठति नलमीनः । नलचारी मीन इति वा, शुषिरतृणान्तश्चारित्वात् नडाभो मोन इति
१. 'तश्च' इति४ ॥ २ ' ल्हिः' इति३ ॥ ३. 'ष्ट्रा-' इति५ ॥ ४ 'पाट-' इति अम. क्षीर. टीकायाम्, पृ६४ ॥ ५ ' भक्ष -' इति३.४ ॥ ६. 'ठीं' इति४.५ ॥ ७ 'तत्र' इति३ ॥ ८ 'कनि' इति१ ॥ ९ - दाः' इति३ ॥ १०. 'शके-' इति३.५ ॥ ११. 'संस्त्याने' इति३.४.५, 'कल गतौ सङ्ख्याने च' इति स्वामिसायणौ, 'कल सङ्ख्याने गतौ च' इति मैत्रेयः ॥ १२. 'बा-' इति४.५ ॥ १३. -वा-' इति ॥ १४. 'गण्ड-' इति१, 'गडु-' इति४ ॥ १५. 'गड्डु-' इति४ ॥ १६. 'ण्वुल्' इति१ ॥ १७ 'बाल-' इति१.३ ॥ १८. 'उल्लू-' इति३ ॥ १९. 'नि' इति ॥ २०. 'डं-' इति३ ॥ २१. त्रिकाण्डशेषे न दृश्यते ॥ २२. 'उल्लू-' इति३ ॥ २३. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, वारिवर्गः, श्रो- २४५ - २४६, पृ.२९३-२४९ ॥ २४ ' र ' इति मुद्रिताभिधानचिन्तामणिनाममालायाम् २५. 'शयो-' इति२.३ ॥ २६. 'कनि' इति‍ ॥ २७ मत्स्या विशेषा इत्यर्थः ॥ २८. तुलनीयोऽमरकोषः १ । १० ११८ ॥
11
४०