Page Text
________________
(१५३८) अनिधानराजेन्द्रः।
जीव
जीव
नस्य चोपलक्षणत्वादुद्वर्तनमपीह दृश्यम, नच स्थित्यादेवृहिक- नान्यान् ।(गहणसमयपुरक्खो ति) ग्रहणसमयः पुरस्कृतो रणस्वरूपम । (संकर्मिसु त्ति) संक्रमितवन्तः, तत्र संक्रमणं वर्तमानसमयस्य पुरोवती येषां ते ग्रहणसमयपुरस्कृता । प्राकृ. मूलप्रकृत्यभिज्ञानामुत्तरप्रकृतीनामध्यवसायविशेषेण परस्पर तस्वादेवं निर्देशः। अन्यथा पुरस्कृतग्रहणसमया इति स्यात्, संचारणम।
ग्रहीष्यमाणा इत्यर्थः। उदीरणा च पूर्वकामगृहीतानामेव भवति, तथा चाह
प्रहणपूर्वकत्वाऽदीरणायाः । अत नक्तम-भ्रतीतकालसमयगृ. "मुलप्रकृत्यभिन्नाः, संक्रमयति गुण उत्तराः प्रकृतीः। हीतानुदीरयन्तीति गृह्यमाणानां प्रहीष्यमाणानां चागृहीतन स्वात्माऽमूर्तत्वा-दध्यवसायप्रयोगेण ॥१॥" स्वादुदारणाभाव।। तत उक्तम-"नो पदुप्पम " इत्यादि । वेदअपरस्त्वाह
नानिर्जरासूत्रयोरप्येषवापपत्तिरिति । "मोत्तण पाउयं खयु, दंसणमोहं चरितमाहं च ।
ऐरयाणं भंते ! जीवाओ कि चलियं कम्मं बंधंति, सेसाणं पगईणं, उत्तरविदिसंकमो नणिश्रो ॥१॥"
अचलियं कम्मं बंधति ? | गोयमा ! णो चलियं कम्म एतदेव निर्दिश्यते-यथा कस्यचित्सद्यमनुनवताऽशुभकर्मपरिणतिरेवंविधा जाता, येन तदेव सद्वद्यमसद्वद्यतया सा
बंधति, अचझियं कम्मं बंधति ।। णेग्इयाणं ते ! मतीनि। पवमन्यत्रापि योज्यम् । (निहत्तिसु त्ति) निधत्तान् कृत. जीवाओ किं चलियं कम्मं नदीरंति, अचनियं कम्मं उदी. षन्तः,ह च विश्लिानां परस्परतः पुत्रानां निचयं कृत्वा धा. रति ? । गोयमा ! णो चलियं कम्मं उदीरंति, अचनियं रणं रूदिशग्दत्वेन निधत्तमुच्यते । उद्वर्तनापवर्तनव्यतिरिक्त
कम्म उदगति ३ । एवं वेदंति ३। नयट्टति । करणानामविषयत्वेन कर्मणोऽवस्थानमिति। (निकासुत्ति)।
संकापति ए। निहत्तंति ६ । णिकायंति सच्चे अचनिकाचितवम्तो, नितरां बरूवन्त इत्यर्थः। निकाचनं च तेषामब पुगलानां परस्परविश्लिष्टानानेकीकरणमन्योन्यावगाहिता
लियंणो चलिय। रक्ष्याणते! जीवाश्रोकिं चलियं कम्म अग्निप्रतप्तप्रतिहन्यमानसूचीकलापस्येव सकलकरणानामवि- णिज्जनि, अचलियं कम्मणिन्जरेंति । गोयमा ! चलियं पयतया कर्मणो व्यवस्थापनमिति यावत्। "भिज्जति"इ-| कम्मं णिजरेंति,णो अचलियं कम्मं णिज्जति । स्यादिपदानां संग्रहणी यथा-" भदिय" इत्यादिगाथा ग
गाहातार्था । नघरम् अपवर्तनसंक्रमनिधत्तनिकाचनपदेषु त्रिविधः कालो निर्देव्यः , अतीतवनमानानागतकालनिर्देशन तानि
बंधोदयवेदोय-दृसंकमणणिहत्तणिकाएमुं। बाच्यानीत्यर्थः । इह चापवर्तनाऽऽदीनामिव नेदाऽऽदीनामपि अचलिय कम्मं तु नवे,चमिश्र जीवाउणि जरए ॥2॥ त्रिकालता यता, न्यायस्य समानत्वात् । केवलमविकणान्न "मेरायाण" इत्यादि व्यक्ता च । नवरम (जीवाश्रो कि चलि. तन्निद्देशः सूत्रे कृत इति ।।
यति) जीवप्रदेशेभ्यश्चलित, तेवनवस्थानशीलं, तदितरस्वपरयाणं भंते ! जे पोग्गला तेयाकम्मत्ताए गिएहति,
चलित, तदेव बध्नाति । यदाह-" कृत्स्नैर्देशैः स्वकदे-शस्थं ते किं तीतकालसमए गिएहति, पड़प्पाकालसमर गि
रागाऽऽदि परिणतो योग्यम् । बध्नाति योगहेतोः,कर्मस्नेहाक्त श्च
चमलम् ॥॥" एवमुदारणावेदनापवर्तनासंक्रमणनिधसएइंति, अणागयकालममए गिएहति । गोयमा ! णोऽती
निकाचनानि भाव्यानि निर्जरा तु पुजवानांनिरनुभावीकृतानातकालसमए गिएहंति , पप्पाकालसमए गिएहति , मात्मप्रदेशच्यः शातनम, सा च नियमाच्चलितस्य कर्मणो, को अणागयकालसमए गिएहति । ऐरइयाणं भंते! जे नाचसितस्यात् । इद सङ्कहणी गाथा-" बंधोदय" इत्यादि पोग्गला तेयाकम्मत्ताए गहिए नदी ति, ते तितका
जावितार्धा, केवल मुदयशब्दनोदीरणा गृहीतात। उक्ता नारक
वक्तव्यता । भ०१२०१ उ०। लसमयगहिए पोग्गले उदीरति , पटुप्पाकानसमयघिण
अथ असुरकुमारवक्तव्यतामाहमाणे पोग्गने नदीगति, गहणसमयपुरक्ख पोग्गो उदी
अमरकुमाराणं भंते! पुवाहारिया पोग्गला परिणया १. रांत । गोयमा! तीतकानसमयगहिर पोग्गले नदीरति, असुरकुमाराजिलावणं जहा ऐरइयाणं० जाव चलियं कजो पमुपायकाससमयघिप्पमाणे पोग्गले उदीरति, णो! म्म णिज्जरेंति । ज०१ श० १०॥ गहणसमयपुरक्खो पोग्गले नदीरंति । एवं वेदांत ३, एवं यावत्स्तनितकुमाराणां, पृथिवीकायिकानां यावद् वनस्प.णिज्जरंति।
तिकायिकानां यथा नैरयिकाणां यावदचलितं कर्म निर्जरयन्ति ।
(द्वीन्द्रियाणां स्थित्याहारौ 'विई' शब्दे; तथा 'आहार' शब्दे - “नेहयाणं" इत्यादि व्यक्तम् । नवरं (तेयाकम्मत्ताप त्ति) तैजसकामणशरीरतया, तद्रूपतयेत्यर्थः । (अतीतकालसमए
द्वितीयभाग ५०५ पृष्ठे अष्टव्यो) ति) कालरूपः समयो, न तु समाचाररूपः कालोऽपि समय
एएसि णं ते ! पोग्गलाणं आगासाइजमाणाणं अरूपा,न तु वर्णादिस्वरूप इति परस्परेण विशंपणाकालसम- फासाइजमाणाण य कयरे, कपरेहिंतो लाप्पा वा बहया वा यः, अतीतः कासमय:-अतीतकालस्य चोत्सापरायादेः समयः | तुवा वा विसेसाहिया ननयमा ! मन्नत्थोवा पोग्गला परमनिकोऽशोऽतीतकाल समयः, तत्र । (पदुष्पम त्ति )
अणासाजमाणा, साज्जमाणा अणंतगण।। ईप्रत्युत्पन्नो वर्तमानो, नोऽतीतकात्यादौ प्रतीतानागतकालविपयग्रहणप्रतिषेधः,विषयातीतत्वात् । विषयातीतत्वं च नयोर्वि
दिगाणं ते ! पोग्गला आनार विरहात, तेणं तेनष्टानुत्पनत्वनासत्वादिति, प्रत्युत्पन्नत्वऽप्यभिमुखान गृहाति सिं पोगक्षा कीसताए तुज्जो भुज्जो परिणामति । गोय
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016044 |
| Book Title | Abhidhan Rajendra kosha Part 4 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rajendrasuri |
| Publisher | Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha |
| Publication Year | 1986 |
| Total Pages | 1458 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary |
| File Size | 53 MB |