________________
( ५८२ ) अभिधानराजेन्द्रः ।
इंदिय
मेतदवसेयमिति चेदत आह यद्यस्मात्सर्वेषामपीन्द्रियाणा मुच्छ्रयासेन परिणामकारणम् त्रिगःसूतादीनामादिशब्दात् गिब्यूतादि परिग्रहो जिह्वेन्द्रियादिमानं सूत्रोक्त संव्यवहारं विरुध्येत । यथानन्तरमेव जावितमिति ।
सम्प्रति कतिप्रदेशावगाहनाते प्रतिपादयति । सोइदिए णं जंते ! कइ पदेसिए पाते ? गोयमा !
तपदेसिए पाते एवं जान फार्सिदिए सोईदिए णं ते ! कइ पदेसोगाढे पण ते ? गोयमा ! असंखेज्ज पदेसोगा एवं जान फार्सिदिए । ( टीका न गृहीता )
( ४ ) इन्द्रियाणामल्पबहुत्वं तद्गुणाश्च । एतेसि णं जंते ! सोइंदिय चक्खुइंदियघादियजिब्नि दियफासिंदियाणं ओगाहृणध्याए पदेसट्टयाए ओगा हापदेस याए करे करेहिंतो अप्पावा ४ गोयमा ! सव्वत्योवे चक्खिदिए प्रोगाहण्डयाए । सोइंदिय प्रोगाहणध्याए संखिज्जगुणे । घाणिदिय ओगाहणडयाए संख
गुणे । जिनिदियोगाहणडयाए संखिज्जगुणे । फासिंदियप्रगाढण्डयाए असंखेज्जगुणे । पदेसडयाए सव्वत्थोवे । चक्खिदिएपदे सडयाए सोईदिए पदेसइयाए संखेज्जगुणे । घाणिदिए पदेव याए संखेज्जगुणे । जिनिदिए पदेसइयाए संखेज्जगु । फासिंदिय पदेसट्टयाए असंखेज्जगुणे । ओगाह एएपदे सट्टयाए सव्वत्योवे । चक्खिदिए ओगाह पाए सोईदिए ओगाहण्डयाए संज्जगु । घाणिदिए प्रोगाहणडयाए संखेज्जगुणे । जिजिदिए प्रोगाहण्डयाए संखेज्जगुणे फार्सिदिए गाण्डा संरेखज्जगुणे । फासिदिंयस्स ओोगाTusarहिंतो चक्खिदिएपदेसट्टयाए अनंतगुणे । सोइदिए पट्टयाए संक्रिवज्जगुणे । घाणिदिए पदेसहया संखिज्जगुणे | जिनिदिए पदेसध्याए संखे ऊगुणे फासिंदिए पदेस याए असंखिज्जगुणे । (पणसि णं भंते ! इत्यादि) सर्वस्तोकं चक्रुरिन्द्रियमवगाहनातया किमुक्तं नवति सर्वस्तोकप्रदेशावगाढं चकुरिन्द्रियं ततः श्रोत्रेन्द्रियमवगाहनार्थतया संकेपगुणमतिप्रभूतेषु प्रदेशेषु तस्यऽवगाहनानावात्ततोऽपि घ्राणेन्द्रियमवगाहनार्थतया संख्येयगुणमतिप्रभूतेषु प्रदेशेषु तस्यावगाहनोपपत्तेस्ततो ऽपि जिहेन्द्रियमवगाहनार्थतया असंख्येयगुणं तस्याङ्गुवपृयकुत्वपरिमाणविस्तारात्मकत्वात् यस्तु दृश्यते पुस्तकेषु पाठः संख्येयगुण शते सोऽपि पाठो युक्तधुपपन्नत्वात्तथा हि-चक्षु रादीनि श्री एमपीन्द्रियाणि प्रत्येकमङ्गला संख्येयभाग विस्तारा. त्मकानि जिह्वेन्द्रियं त्वङ्गासंख्येयपृयकत्वाविस्तारमतोऽसं
गुणमेव तदुपपद्यते नतु संख्येयगुणमिति ततः स्पर्शनेन्द्रियमसंख्येयगुणम् । तथा हायकूत्वप्रमाण विस्तारं जिह्नन्द्रियंप्रयकत्वं द्विप्रभृत्या नवज्यः स्पर्शनेन्द्रियं तु शरी प्रमाणमिति सुमहदपि तदुपपद्यते संख्येयगुणमिति । यस्तु बहुषु पुस्तकेषु दृश्यते पाठोऽसंख्येयगुणमिति सोऽपपाठो युक्तिविकत्वात् । तथा ह्यात्मात्रप्रथक्त्वपरिमार्थ जिह्वे
Jain Education International
For Private
इंदिय
न्द्रियं शरीरपरिमाणं तु स्पर्शनोन्द्रियशरीरमुत्कर्षतोऽपि - लकयोजनप्रमाणं ततः कथमसंख्येयगुणमुपपद्यत इति । श्रनेनैव क्रमेण प्रदेशार्थतयापि सूत्रम् जावनीयम् । उक्तप्रकारेणैव चोजयसूत्रमपि ।
इदानीमिन्द्रियगुणविषयकं सूत्रमाह । सोइंदियस्सणं जंते! केवतिया कक्खरुगरुयगुणा पणत्ता ? गोमा ! आता कवखरुगरुयगुणा प० एवं जात्र फासिंदियस्स सोईदिवस णं जंते ! केवझ्या मउयल हुयगुणा पणत्ता ? गोयमा ! प्रांता । एवं जाव फासिंदियस्स, एतेसि णं जंत ! सोइदिय - चक्खिदिय - घालिंदिय - जिजिदिय फासिंदियाणं कक्खमगरुयगुणाणं मनTagयगुणाणं कखरु गरुयगुणमजयनहु गुणाणय कयरे करेहिंतो अप्पा वा ४ ? गोयमा ! सव्वत्यां वा चक्खिदियस्स कक्खरूगरुयगुणा । सोई दियस्स कक्खम गरुगुणा तगुणा | घाणिदियस्स कक्खम गुरुयगुणा
गुण । जिजिदियस्स कक्खम गरुयगुणा अणंतगुणा । फासिंदियस्स कक्रखमगरुयगुणा अांतगुणा । मयगुणणं सव्वत्यो वा फासिंदियस्स मजयबहुगुणा जग्निदियस्स मउयल हुयगुणा अांतगुणा । घालिंदियस महुगुणा अनंतगुणा । सोइंदियस्स
गुणानंतगुणा । चक्खिदियस्स मउयलय गुणाअनंत गुणा । कक्खमगयगुणणं मन्यष्ट्रय गुणाल यसो वा चखिदियस्स कवक गरुयगुणा । सोइंदि यस्स क्रुरुगुणा अांतगुणा । चाििदयस्स. कक्रुयगुण प्रणतगुणा । जिन्निदियस्म कक्खरुग रुयगुणा अंतगुणा । फासिंदियस्स क्वक गरुयगुणा अांतगुणा । फासिंदियस्स कक्खरुगख्यहिंतो तस्स चैत्रगुणात गुणा । जिग्निदियस्स मन ययगुणा अनंतगुणा । घालिंदियस्स मउयवदुयगुणा
तगुणा । सोइंदियस मन्यदुयगुणा अनंतगुणा । चक्खिदियस महुहुगुणा प्रांत गुणा ।
यानि कर्कशगुरुगुणा दिसूत्राणि तानि पात्रसिद्धानि नवर मल्पबहुत्वे चकुःश्रोत्रत्राण जिह्वापशनेन्द्रियाणां यथोत्तरं कर्कशगुरुगुणा मामेव च पञ्चानुपूर्व्या यथापूर्व मृदुगुणा अनन्तगुणास्तथैव ययोत्तरं कर्कशतया ययापूर्वी चातिकोमलतयोपलभ्यमानत्वात् युगपदुनयालपबहुत्वसूत्रे फासिंदिय-कक्ख गरुयगुणेोर्हितो तस्स चैव मन्यतडूयगुणा
गुणा शति सरीहि कति पया एव, प्रदेशा उपरि वर्तिनः शीतातपादिसम्पर्कतः कर्कशा वर्तन्ते । अन्ये तु बहवः तदन्त र्गता अपि मृदव इति घटन्ते । स्पर्शनेन्द्रियस्य कर्कशगुणेयो लघुगुणा अनन्तगुणा इति । प्रज्ञा० १५ पद० ॥ (५) अन्येव संस्थानादीन्यल्पव हुत्वपर्यन्तानि द्वाराणि नैरविकादिकेषु चिन्तयति ॥ नेरइयां जेते ! कई इंदिया पम्पत्ता ! गोयमा ! पंच इंदिया पाता जहा सोइंदिए जाव फार्सिदिए । नेरइया
Personal Use Only
www.jainelibrary.org