Abhidhan Rajendra kosha Part 1

SR No.: 016041
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha
Publication Year: 1986
Total Pages: 1064
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary
File Size: 38 MB

Page 845

अर्बभ
स्तेषां मूलं कारणं यत्तत्तथा। बह च किं किं न कुण 南 किन भासप चितर य कि किन पुरिसो विसयासत्तो. विह संघलिड व्वज्ञेण" ।। कातराः परीभीरवः श्रत एव कापुमपाः कुत्सितस्तैः सेवितं यत्तत्तथा । सुजनानां सर्वपापविरतानां यो जनसमूहस्तस्य वर्जनीयं परिहरणीयं यत्तत्तथा । उ च ऊलोको नरकश्चाधोलोकस्तिर्यग्लोक पतलकणं
त्रैलोक्यं तत्र प्रतिष्ठानं यस्य तत्तथा । जरामरणरोगशोकबहुलं तत्रान्यत्र च जन्मनि जरामरणादिकारणत्वात् । उच्यते च जो मेव कि लग्भर, "इति ( गाहा ) बधस्तामनं, बन्धः संयमनं विघातो मारणम्, प्रभिरपि दुष्करो त्रिपातो यस्य च गाढरोगाणां हि
माता
"कुशः कालः खञ्जः श्रवणरहितः पुच्छविकलः, धाकामो जीर्णः पिठरककपालार्पितगतः ।
( ६७६ ) अभिधानराजेन्द्रः ।
कृत
शुनीमन्वेति श्वा इतमपि च हन्त्येव मदनः " ॥ १ ॥ दर्शनचारित्रमोहस्य हेतुभूतं तन्निमित्तम् । ननु चारित्रमोहमिति प्रीतम दाह-"तिस्प रागदो
रिमोपरि
गुणघाई || २ || द्विविधं कथायनोक प्रायमोहनीयभेदात् । यत् पुनदर्शन मोहस्य देतुमिदमिति प्रतिपद्यामहे
णनातू । तथाहि तकेतुप्रतिपादिका गाथैवं श्रूयते भरतसिक येश्य-नवगुरुसासंघ सीओ बंध समोहंत संसारियो जेण ॥ १ ॥ भवतीढ वाक्यशेषः । सत्यम, किन्तु स्वपक्काब्रह्म सेवनेन या संघप्रत्यनीकता, तया दर्शनमोहं बनतोऽब्रह्मचर्ये दर्शनमो हेतुतां न व्यभिचरति । भण्यते च स्वपक्षानसेवकस्य मिथ्याकथं प्रबोधिरसाव. भिदिनः ? । आह - " संजइवउत्थभंगे, चेहयदब्वे य पथडा। रिसिघाये य चउत्थे, मूलग्गी बोहिलाजरस " ॥ १ ॥ इति । चिरं परिचितमनादिकाला सेवितम् । चिरपरिगतं वा पात्र अनुगतं अनवर चतुर्थमधर्मद्वारमा श्रबद्वारमिति अब्रह्मस्वरूपमुक्तम् । अथ तदेकार्थकद्वारमाह
तस्म य णामाणि गाणाणि प्रमाणि हुंनि तीसं । तं जहाअरंभ १ मे २ परंन संसगि ४ सेवाहिकारी ए संप्पो ६ वाहणा पदा ७ दप्पो मोहो ए मणसंखोभो १० प्रणिग्गड़ो ११ विग्गडो १२ विद्याओ १३ त्रिभंगो १४१५ अहम्मो १६ असीलया १७ गामधम्मनची १८ रनी १६ रागचिंता २० कामजोगमारो २१ २२ र २३ २४ वरमाणो २५ बंजरविग्यो २६ वावसि २७ विगहा २८ पसंगो २६ कामगुणोति ३०त्रिय । तस्स एयाणि एवमादीणि नामधे - जाणि नि नी ।।
'स्मेत्यादि' सुगममा १ मैथुनं मिथुनस्य युष्य तुमचामिति गम्यते पान्तरेण । 'चरंन सि' चग्नू विश्वं व्याप्नुवन् ३ संसर्गः सम्पर्कः, ततः स्त्रीविशेषरूपात संसर्गजत्वात्संसर्गीत्युच्यते । श्रह ब नामापि स्त्रीति महादि, विकरोत्येव मानसम् । किं पुनर्द
ܕܐܐ
अबंन
गं तस्याः विलासामिनः । सेवनां चौपहि प्रतिषेधनामधिकारो नियोगः सेवनाधिकारः
हि चौग्रद्यनर्थसवास्वधिकृतो नवति । श्रढ च " सर्वेऽनथी विधीयन्ते नरैरर्थैकलालसैः । अर्थस्तु प्राथ्यते प्रायः, प्रेयसीप्रेमकामिभिः " ॥१॥ इनि ५ । संकल्पो विकल्पः, तत्प्रभवत्वादस्य संकल्प इत्युक्तम् । उक्तं च- "कामं जानामि ते रूपं. संकल्पास्किल जायसे । न त्वां संकल्पयिष्यामि, ततो मे न भविध्यसि " ॥ १ ॥ इति ६ । बाधना बाधदेतुत्वात् । केषाम् ? त्याह-पदानां संयमस्थानानां प्रजानां वा लोकानाम् । ग्राह च"छेद लोकेष्यपरं भावेविकाशिनीलोत्पलचारुनेत्राः, सुक्त्वा स्त्रियस्तत्र न हेतुरन्यः 39 ॥१॥ इनि७ । दर्पो देता, तज्जन्यत्वादस्य दर्प इत्युच्यते । श्रह च - "रसा पगामं न निसेवियन्वा परं रसा हित्तिकरा हवंति । दित्तं च कामा समनिति, डुमं जहा साठफलं तु पक्खी ॥ १ ॥ अथवा सम्पाद्यभिमानस्तस्य भवं वेदं नहि प्रशमाम्यादा पुरुषस्यात्र प्रवृतिः सम्भवतीति दर्प प "प्रशान्तशहिचित्तस्य, संभलः क्रियामै नपतिरेकि
यो यदि रागंन मैथुनम् | १| इति । मोहो मोहनं वेदरूपमोहनीयोदयसंपाद्यत्वादस्याज्ञानरूपत्वाद्वा मोह इत्युच्यते । श्राह च
66
'दृश्यं वस्तु परं न पश्यति जगत्यन्धः पुरोऽवस्थितं, रागान्धस्तु यदस्ति तत् परिहरन् यनास्ति तत्पश्यति । कुन्देन्दीवर पूर्णचन्द्र श्रीमा
33
रोषो नोरामिगात्रेषु यम्मोदते ॥१॥ ९ ॥ मनःसंकोनः चित्तचलनं, तद्विनेदं न जायते इति । उच्यते च " तिक्कमक इक्त्रकम-प्पहारनिन्जिन जोगसन्नाहा । नहरिसि जो वा जुबई - ण जं निसेवंति गयगव्वा ॥ १ ॥ १० ॥ अनिप्रदोनिषेधो मनसो विषयेषु, प्रवर्तमानस्येति गम्यते । एतत्प्रभवत्वाच्चास्यानिग्रह इत्युक्तम् ११ । ( विग्गहो सि ) दित्वादस्य विग्रदध्यते। उ
" ये रामरावणादीनां संग्रमग्रस्त मानवाः । भूयन्ते मीनि मिलेन ते कामो निबन्धनम् ॥१॥ अथवा (गो) ि प्रहो विपरीतोऽभिनिवेशस्तत्प्रभवत्वादस्य तथैवोच्यते । यतः कामिनामिदं स्परूपम् - "दुःखात्मकेषु विषयेषु सुखाभिमानः सौक्यात्मकेषु नियमादिषु बुद्धि कीर्णवर्णपदपरियान्यरूपं, सारूप्यमेति विपरीतगतिप्रयोगात् ॥ १॥ १२ ॥ विघातो गुणानामिति गम्यते । यदाद 'जइ वा हो' गाथाइयम १३ वि मोगुणानामेव १४ विभ्रमो ब्रान्त् विषयेषु परमार्थयुद्धाविभ्रमा मदनविकाराणामाश्रयत्वाद्विभ्रमा इति १५ । श्रधर्मः श्रचारित्ररूपत्वात् १६ । अशीलता चारित्रवर्जितत्वम् १७ । ग्रामधर्माः शब्दादयः कामगुणास्तेषां ततिर्गवेषणं पालनं च ग्रामधर्मतप्तिः, श्रब्रह्मपुरोहि तं कुर्वन्तीति ब्रह्मापि ते १८ रतिः रतं निधुवनम त्यर्थः १५ रागो रामानुभूतिरूपत्वादस्य चिगति पाठः २० | कामभोगैः सह मारो मदनं मरणं वा कामभोगमारः २१ | वैरं वैरहेतुत्वात् २२ | रहस्यमेकान्त कृत्यत्वात्२३॥ गुहां गोपनीयत्वात् २४ । बहुमानः बहूनां मतत्वान् २४ | ब्रह्म
मैथुनविरमणं तस्य विघ्नो व्याघातो यः स तथा २६ । व्यापशिः भ्रंशो, गुवानामिति गम्यते २७ एवं विराधना २० प्र सङ्गकामेषु प्रसनमः २६ कामगुणो मकराः । ३०| इर्त । रूपप्रदर्शने । अपिचेति समुच्चये । तस्याब्रह्म पता