Page Text
________________
( ४४ ) निधानराजेन्द्रः ।
अलत्थिय
मेसमयका द्वयोरप्यनिधायाकार्यतामाह [श् भविया यस्सेत्यादि ] ( पकरणयाए ति ) करणेन, एवं खवित्यादि निगमनम् । ( जपणं ते अएण्उत्थिया एवमाखंति) यानुपादाक्यस्यान्ते सत्ती न केवलमित्ययं था. नित्र
"
यशेषो यः (जे ते पचमासु मिच्छ्रं ते एवमाहं ( हंस) चतयन्तः धायं वर्तमान निर्देशेऽधिकृत निर्देशः स सर्वो वर्तमानः कालोऽतीतो भवतीत्यस्यार्थस्य ज्ञापनार्थः मिथ्यात्वञ्चास्वयम एकेनाध्यवसायेन विरुयो युवोर्यन्धायोगात् । यच्चोच्यते-पर्यायान्तरकरणे पर्यायान्तरं करोति स्वपयत्वादिति । तदनेकान्तिकम् । सिद्धस्वकरणे संसारित्याकरणादिति टीकाकारम्याख्यानं तुरह भवायुर्यदा प्रकरोति वेदयत इत्यर्थः परभवायुस्तदा प्रकरोति प्रबध्नातीत्यर्थः, इहभवायुरुपभोगेन परभवायुर्बध्नातीस्वयं मिथ्या चैतत्परमतम् । यस्माज्जातमात्र जीव वायुर्वे दयते, तदैव तेन यदि परमायुर्वद्धं तदा दानाध्ययनादन वैययस्यादिति । एतच्चायुर्वन्धकालादन्यत्रायसेयम् । अन्यथाssयुर्बन्धकाले इहभवायुर्वेदयते, परभवायुस्तु प्रकरोत्येवेति । भ० १ ० ६ उ० ।
(३) एको जीव एकस्मिन् समये द्वे आयुषी प्रकरोतीत्यत्र अन्ययूथिकेः सह विवादः
अनन्तरोकं लवणसमुद्रादिकं सत्यं सम्यग्नानिप्रतिपादि तत्वान्मिथ्याज्ञानिप्रतिपादितं त्वसत्यमपि स्यादिति दर्शयस्तृतीयोद्देशकस्यादिसूत्रमिदमाह -
अस्थियां भंते ! एवमाइक्खंति, एवं जार्सेति, एवं पृष्ठवति, एवं परूर्वेति । से जहानामए जालगंठियाइ वा आणुपुब्बिगठिया अतरगंठिया परंपरगंठिया अामा गंजिया श्रममगुरुयत्ताए असमाजारियत्ता मागुरुसंनारियार अमघमनाए चिति एयामेन महूणं जीवाण बहू आजाइसहस्सेसु बहूई श्राउयसहस्साइं श्रणुपुत्रिगठियाई जाव चिति, एगे वि य णं जीवे एगेणं समरणं दो भाई पनिसंवेदव । तं जहा इहनवियायं च परनविया च मे समयं इनविषादयं परिसंवेदे तं स मयं परजवियायं पमिवेदे जान से हमे भंते! एवं ? । गोयमा ! जं ने अउत्थिया तं चैव जात्र परभवियाजयं च जे ते एवमाहंसु तं मिच्छा १ । अहं पुण गोयमा !
माइक्स्वामिनार असा चिति एनामेन एग मेगस जीवस बहूहिं आजाइस हस्सेहिं बहूहिं आउसाहस्सापुव्विठियाई जाव चिडंति, एगे वि य णं जीवे एगेणं समएणं एवं उयं पडिसंवेदेइ । तं जहा - इहभविआउय या परभवा वाजे समर्थ इहजविया परिसं देड मो से समयं परजविया परिसंवेदेश, समर्थ परनवियायं परिसंवेदे णो तं समयं इहन विद्यालयं पडिसंवेदे विषापस पमिसंवेदणयाए यो परजवियाउयस परिसंवेदा, परभवियाउयस्त परिसंवेदखाए जो इद
११३
Jain Education International
अमनत्थिय भवियापस्स परिसंवेदणा एवं खलु जीवे एगेणं समएवं एवं प्राउयं पद्धिसंवेदे तं जहां इहभविवाहवा परभािवा ।
[उत्थियाणमित्यादि] [जालगंठिय त्ति ] जालं मत्स्यबन्धनं, तस्यैव ग्रन्थयो यस्यां सा जालग्रन्थिका । किंस्वरूपा सेत्याह[पुब्बिडिय ति] अनुपूर्व्या परिपाठ्या प्रथिता गुम्फिता आचितमन्यीनामादी विधानादोचितानां च क्रमेणान्त एव करणात् । एतदेव प्रपञ्चयचाह -[असंतरगंठियति ] प्रथमत्रन्थीनामनन्तर व्यवस्थापितैन्धिभिः सह प्रथिता श्रनन्तरप्रबिता एवं परम्परैव्यवहितैः सह प्रथिता परम्परप्रथिता । किमुक्तं भवति - [ श्रन्नमन्नगठिय प्ति ] श्रन्योऽन्यं परस्परेण एकेन ग्रन्धिना सहान्यो प्रन्थिरन्येन च सहान्य इत्येवं प्रथिता अन्योन्यप्रथिता । एवं च [श्रश्रमन्त्रस्य साथ सिन्योऽन्येन अन्धनाद गुरुकता विस्तीर्णता, अन्योन्यगुरुकता, तथा [अन मन्नभारियताप त्ति ] श्रन्योऽन्यस्य यो भारः स विद्यते यत्र तदन्योऽन्यभारिकं तद्भावस्तत्ता, तया, पतस्यैव प्रत्येकोक्तार्थद्वयस्य संयोजनेन तयोरेव प्रकर्षमभिधातुमाह-[ अम गख्यसंभारियता ]ि अन्योन्येन गुरुकं यत्संभारिकं व तन्तथा तद्भावस्तत्ता, तथा [ श्रन्नमन्नघडत्ताप त्ति ] श्रन्योऽन्यं घटा समुदायरचना यत्र तदन्योऽन्यघटं तद्भावस्तत्ता तया [ चिह्नत्ति ] आस्ते, इति दृष्टान्तः । श्रथ दाष्टन्तिक उच्यते[ एवामेव सि] अनेनैव न्यायेन बहूनां जीवानां संबन्धीनि [ बहुस्सु श्राजाइसहस्सेसु ति ] अनेकेषु देवादिजन्मसु प्रतिजीवं क्रमप्रवृत्तेष्वधिकरणभूतेषु बहन्यायुष्कसहस्राणि तस्वामिजीवानामाजातीनां च बहुसहस्रसंख्यानत्वात् । श्रनुपूर्वीचितानीत्यादि पूर्वपद् व्याख्येयम् नवरसिंह भारिकत्वं कर्मपुलापेत्तया वाच्यम् । अधतेषामायुषां को वेदन विधिरित्याह - [ एगे वि येत्यादि ] एकोऽपि जीवः आस्तामनेक एकेन समयेनेत्यादि प्रथमशतवत् । अत्रोत्तरम् - [जे ते एवमाहंसु इत्यादि ] मिथ्यात्वं चैषामेवम्-यानि हि बहूनां जीवानां चयाधिकाताम यथास्वं जीवप्रदेशेषु संबधानि स्युरसंबद्धानि वा ? | यदि संबखानि, तदा कथं भिनिन्नजीवस्थितानां तेषां जालग्रन्थिका कल्पना कल्पाये तुं शक्या?, तथापि तत्कल्पने जीवानामपि जालग्रन्थिकाकल्पत्वं स्यात्, तत्संबकत्वात् । तथा च सर्वजीवानां सर्वा
संवेदनेन सर्वयजवनप्रसङ्ग शर्त । श्रथ जीवानामसंबद्धायाचि तदा तदेवादिजमेनिस्पद संबन्धादेवेति बच्चो कलम-एको जीव एकेन समयेन द्वे आयुषवेदयति । सपि मिथ्या युयसंयेने युगपद्भवप्रसङ्गादिति । [ अहं पुण गोयमेत्यादि ] इह पक्के जालप्रम्धिकासंकन्निकामात्रम् । [ एगमेगस्सेत्यादि ] एकैकस्य जीवस्य न तु बहूनां बहुष्वाजातिसहखेषु क्रमवृतेष्वतीतकालकेषु तत्कालापेया सत्सु बहूम्याथुस्सहस्राणि अतीतानि वर्तमाननवान्तान्यभावकम न्यभविकेन प्रतिबद्धमित्येवं सर्वाणि परस्परं प्रतिबकानि भवम्ति, न पुनरेकअप पनि [भवियायं वस] वर्तमानभवा [ परमादपाठयवसि ] परभवाय मानमचे निव तथा परनवे गतो यदा वेदयात व्यपदि श्यते [ परमवियातयं वति ] ॥ भ० ५ ० ३ ३० ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016041 |
| Book Title | Abhidhan Rajendra kosha Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rajendrasuri |
| Publisher | Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha |
| Publication Year | 1986 |
| Total Pages | 1064 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary |
| File Size | 38 MB |