Abhidhan Rajendra kosha Part 1

SR No.: 016041
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha
Publication Year: 1986
Total Pages: 1064
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary
File Size: 38 MB

Page 297

(१२०) अकिरियावाद अभिधानराजेन्द्रः।
अकुक्कुय बौद्धाः पूर्वोक्तया नीत्या मिश्रीभावमुपगता नास्तित्वं प्रतिपादय- नापरः कश्चित्सुखदुःखभागात्मा विद्यते। यदि चैतान्यप्यविचान्तोऽस्तित्वमेव प्रतिपादयन्ति । तथा सांख्या अपि सर्वव्यापि-| रितरमणीयानि न परमार्थतः सन्तीति स्वप्नेन्जालमरुमरीतया प्रक्रियमात्मानमयुपगम्य प्रकृतियोगान्मोत्वसद्भाव प्रति- चिकानि च यद्विचन्द्रादितिनासरूपत्वात्सर्वस्येति । तथा सर्व पादयन्तस्तेऽप्यात्मनो बन्धं मोक्षं च स्ववाचा प्रतिपादयन्ति । कणिक निरात्मकं मुक्तिस्तु शून्यता रष्टेस्तदर्थाः शेषभाष. ततश्च बन्धमोक्कसद्भावे सति स्वकीयया गिरा सक्रियत्वे गृहीते ना इत्यादीनि नानाविधानि शास्त्राणि व्युनाइयन्त्यक्रियासत्यात्मनः मंमिश्रीजावं वजन्ति, यतो न क्रियामन्तरेण बन्धमो- त्मानोऽक्रियावादिन इति । ते च परमार्थमबुध्यमाना यदर्शनको घटेते, वाशब्दादक्रियत्वे प्रतिपाद्ये व्यत्यय एव सक्रियत्वं मादाय गृहीत्वा बहवो मनुष्याः संसारमनवदग्रमपर्यवसानतेषां स्ववाचा प्रतिपाद्यते, तदेवं लोकायतिकाः सर्वे नावाभ्युप- मरहट्टघटीन्यायेन भ्रमन्ति पर्यटन्ति । तथाहि लोकायतिकानां गमेन क्रियाभाव प्रतिपादयन्ति । बौकाश्च क्वणिकत्वात्सर्वशून्य- सर्वशून्यत्वे प्रतिपाद्येन प्रमाणमस्ति। तथा चोक्तम्। "तस्वान्युपत्वाच्याक्रियामेवान्युपगमयन्तः स्वकीयागमप्रणयनेन चोदिताः हुतानीति, युक्त्यनावेन सिध्यति । नास्ति चेत्सवानस्तत्वं तत्सिसन्तः संमिश्रीभावं स्ववाचैव प्रतिपद्यन्ते । तथा सांख्याश्चा- द्धौ सर्वमस्तु सत्"न च तत्प्रत्यक्कमेवैकं प्रमाणम । अतीतानागक्रियमात्मानमभ्युपगच्छन्तो बन्धमोक्वसद्भावं च स्वाभ्युपग- तनावतया पितृनिबन्धनस्यापि व्यवहारस्यासिकेस्ततः सर्वसमेनैव संमिश्रीभावं व्रजन्ति । व्यत्ययं चैतत्प्रतिपादितम् । यदि वा व्यवहारोच्छेदः स्यादिति । बौहानामप्यत्यन्तकणिकत्वेन वस्तुबौद्धादिः कश्चित्स्याद्वादिना सम्यग्घेतुदृष्टान्ताकुलीक्रियमाणः त्वाभावः प्रसज्जति । तथाहि । यदवार्थक्रियाकारि तदेव परमासन् सम्यगुत्तरं दातुमसमर्थो यत्किञ्चननाषितया (मुम्मुई हो- थतःसत्। न तणः क्रमेणार्थक्रियां करोति । क्वणिकत्वहान पि इत्ति ) गन्दनावित्वेनाऽव्यक्तभाषी जवति । यदि वा प्राकृतशै- योगपचन तत्कार्याणामकस्मिन्नेव कण सर्वकार्यापत्तन चैतदल्या छान्दसत्वाच्चायमों द्रष्टव्यः । तद्यथा । मूकादपि मूको इष्टमिष्ट वा । न च ज्ञानाधारमात्मानं गुणिनमन्तरेण गुणभूतस्य मूकमूको जवति । एतदेव दर्शयति । स्याहादिनोक्तं साधनम- संकलना प्रत्ययस्य सद्भाव इत्येतच्च प्रागुक्तप्रायम् । यश्चोक्तं नुवदितुं शीलमस्येत्यनुवादी तत्प्रतिषेधादननुवादी सहेतुनि- 'दानेन महाभोग' इत्यादि तदाई तैरपि कथंचिदिप्यत एवेति न याकुलितमना मौनमेव प्रतिपद्यत इति भावः । अनुभाष्य च चाभ्युपगमा एव बाधायै प्रकल्प्यन्त इति ॥६॥ सूत्र०१ १०१२ प्रतिपक्षसाधनं तथाऽदूषयित्वा च स्वपकं प्रतिपादयन्ति। तद्य- अा अक्रियैव परलोकसाधनायाऽनमित्येवं वदितुं शीलं येषाथा । इदमस्मदभ्युपगतं दर्शनम् एकः पक्वोऽस्येति एकपक्कमप्रति- न्तेऽक्रियावादिनः ज्ञानवादिषु अक्रियावादिनो ये ब्रुवते किंक्रिपक्षतयैकान्तिफमविरुकार्थाभिधायितया निष्प्रतिबाधं पूर्वापरा- यया चित्तशुद्धिरेव काा ते च बौद्धा इति, न०३० श०१ १० विरुरुमित्यर्थः । इदं चैवंभूतमपि सदित्याद । हो पक्कावस्येति तेषां हि यथाऽवस्थितवस्तुपरिज्ञानादेव मोकः । तथा चोक्तम् । द्विपक्कं सप्रतिपकमनैकान्तिकं पूर्वापरविरुकार्थाभिधायितया "पञ्चविंशतितत्वको, यत्र तत्राश्रमे रतः। शिखी मुएमी जटीविरोधिवचनमित्यर्थः।यथा च विरोधिवचनत्वं तेषां तथा प्राग्द- वापि, सिध्यते नात्र संशयः" ॥१॥ सूत्र०१श्रु०६०। धर्म शिंतमेव । यदि त्वेतदस्मीयं दर्शनं द्वौ पवावस्येति द्विपक्कं कर्म- धर्मिणोरजेदोपचारात समवसरणविशेष च । भ०२६ श०२ उ० बन्धनिर्जरणं प्रतिपक्षद्वयसमाश्रयणात् । तत्समाश्रयणं चेहामुत्र (अक्रियावादिनः कीदृशा किं किं च प्रकुर्वन्तीति 'वादिसमवसवेदना चौरपारदारिकादीनामिव । ते हि करचरणनासिकादीना- रण' शब्द हश्यं मिथ्याष्टिवर्णके ) "अकिरियवादी विनवति मिहैव पुष्पकल्पां स्वकर्मणो विलंबनामनुभवन्त्यमुत्र च नरकादौ नो हियवादी नो हियपस्मे नहिय दियनोसम्मावादी णो णिवेदनां समनुभवन्तीति । एवमन्यदपि कर्मोजयवद्यमन्युपग- तियावादी ण संति परलोगवादी" दशा०६०। म्यते । तच्चेदम् । प्राणी प्राणिज्ञानमित्यादि पूर्ववत् । तथेदमेकः अकील-अकील-त्रिन० ब० शङ्करहिते,ध०२ अधिक पश्चा पक्षोऽस्यत्येकपकम, हैव जन्मनि तस्य वेद्यत्वात् । तच्चेदमवि
अकुओ (तो) भय--अकुतोजय-त्रिन्न विद्यते कुतः कस्माद् भझोपचितं परझोपचितमीर्यापथं स्वप्नादिकं चेति । तदेवं स्याद्वादिनाभियुक्ताः स्वदर्शनमेवमनन्तरोक्तया नीत्या प्रतिपादयन्ति
यं यस्य तत् कुतश्चिदपिभयशून्ये, “चित्ते परिणतं यस्य चारित्र
मकुतोभवम् । अखएमझानराज्यस्य, तस्य साधोः कुतो जयम्" तथा स्याद्वादिसाधनोक्तौ ग्लायतनं ग्लं 'नवकम्बलो देवदत्त'
अष्ट०१७। न विद्यते कुतश्चिकेतोः केनापि प्रकारेण जन्तूनां भयं इत्यादिकमाहुरुक्तवन्तः । चशब्दादन्यच्च दूषणाभासादिक
यस्मात् सोऽकुतोभयः । संयमे, " अणाए अजिसमेचा अरोतथा कर्म च एकपक्वधिपक्कादिकं प्रतिपादितवन्त इति । यदि वा षमायतनानि उपादानकारणानि आश्रवद्वाराणि श्रोत्रेन्द्रियादी
भयं" प्राचा० १ श्रु० १ ० ३ ०। नि यस्य कर्मणस्तत्वमायतनं कर्मेत्येवमाहुरिति ॥५॥
अकुंचियाग-अकुञ्चिकाक-त्रि० कुञ्चिकाविरहिते, पिं०। साम्प्रतमेव तद्दषणायाह ।
अकुंठाइ-अकुएगदि-पुं० सम्पूर्णपाएयादौ, प्रव०६४ द्वा०। ते एवमक्खंति अबुज्कमाणा, विरूवरूवाणि अकिरियवाई। अकस्य-अक्रच-त्रि०नब० हस्तपादमुखादिविरूपचेष्टारहिजे मायइत्ता बहवे मणूसा, भमंति संसारमाणोवदग्गं॥६॥ | ते। व्य०३ उ०। ईचन्मुखविकाररहिते, प्राचा०१ श्रु०१ अ०३००। (ते एवमक्खंति) ते चार्वाकबौद्धादयोऽक्रियावादिन एव- सुसाणे सुप्पगारे वा, रुक्खमूले व एगओ। माचकते । सद्भावमबुध्यमाना मिथ्यामलपटल नुतात्मानः परमात्मानं च व्युग्राहयन्तो विरूपरूपाणि नानाप्रकाराणि शास्त्रा
अकुकुओ णिसीएजा, ण य वित्तासए परं ।। णि प्ररूपयन्ति । तद्यथा । दानेन महानोगो, देहिनां सुरगतिश्च
अक्रचोऽशिष्टचेष्टारहितो निषीदेत तिष्ठेत्, यद्वा, अकुकचः शीलेन । भावनया च विमुक्ति-स्तपसा सर्वाणि सिध्यन्ति । | कुन्थ्वादिविराधनानयात् कर्मबन्धहेतुत्वेन कुत्सितं हस्तपातथा पृथिव्यापस्तेजोवायुरित्येतान्येव चत्वारि नृतानि विद्यन्ते | दादिनिरस्सन्दमानो निषीदेत् । उत्त० ३ अ०।
Jain Education Interational