Abhidhan Rajendra kosha Part 1

SR No.: 016041
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha
Publication Year: 1986
Total Pages: 1064
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary
File Size: 38 MB

Page 100

[सिक हेम• ]
( ११ )
अभिधानराजेन्परिशिष्टम |
पुन्नाग - भागिन्योगों मः ॥ १६० ॥
स्यात् पुन्नागे च जागिन्यां गकारस्य मकारता | सभाम डांगे
॥११॥
ग गस्य लकारः स्यात्, बानो बाली च सिध्यतः । ऊत्वे दुर्भग-मुनगे वः ॥ १७२॥
दुर्भगे सुभगे चोले, कृतं गस्य तु वो भवेत् । दूदयो हो ' मतः ॥
खचित-पिशाचयोश्चः स नौ वा ॥ १०३ ॥ स्वचिते तथा पिशाचे, चस्य तु स द्वौ विकल्पतो भवतः । खसिख तस्माद् भवति पिसा पिसा च ॥ जटिले जो भी वा ॥ १७४॥ जटिले जस्य भो वा स्यादू, अमिलो जडिलो तथा । टोकः ।। १६५||
स्वरात् परस्यासंयुक्त म्यानादेष्टस्य डो भवेत् । नडी भमो घडी रूपं, घडर प्रणिगद्यते ॥
रानवे घंटा खट्टा-संयुदात् प्रादेरेवेत्यतः 'टक्को' क्वचिन्न स्याद् यथा ऽटइ ॥ सटा - शकट कैटने ढः ॥ १६६॥ सायक-दो भवेत् । केवो सयढो तद्वत् सदा रूपं पृथक् पृथक् ॥ स्फटिके सः ||१७|| स्फटिकेटस् लादेश, 'फो' सिष्यति । चपेटा - पाटौ वा ॥ १ए।
चपेटायां च वा ण्यन्ते परिधातौ च दृस्य लः । चविला चविडा फाले- फाडेर प्रसिध्यति । ठोड ||१५|| स्वरात्परस्यासंयुक्त स्थानादेष्ठस्थ ढो प्रवेत् । मदो सी कमोि स्वरादित्येव वेकुं -ऽसंयुक्तस्यैव चिटुइ । अनादेरेव 'हिप-ठार' चैवं प्रयुज्यते ॥
अङ्कः ॥ २०० ॥
ठस्य लोद्वित्व-भूतो भवति तेन हि । अंकोल तेल-तुप्पं तु, पदं लोकैः प्रयुज्यते ॥
पिठरे हो वा रथ कः ॥ २०२ ॥ पिवरे ठस्य हो वा हस्य योगे च रस्य रुः । पिडो पिरो रूप-यं सिकिमुपागमत् ।
मो लः || २०२ || स्वरात्परस्यासंयुक्त स्यानादेर्डस्य लो भवेत् । प्रायो, 'गरुनो' वडवामुखं च 'वलयामुहं' | कस्को स्वरात किम अनादरिति किम् ? डिमो, प्रायः किस कापि या भवेत् ॥
[अ०८०१ ]
वलिसं वमिसं णाली. गाडी वाऽस्ति यालं णमं । दानिमं दाडिमं श्रमेोगुडे ॥ कचित्रव, यथा-नीडं निविडं गउडो तमी । उडू पीडिआमत्यादि यथालक्ष्यं विनाव्यताम् ॥ ण णो वा ।। २०३ ॥
वेणौ तु रास्य वो वा स्यात्, 'बेल वेणू' द्वयं मनम् । तुच्छे तथ-ही वा ॥ २०४ ॥ तुशब्दे तकारस्य च ौ वा स्तो यथाक्रमम् । चुच्छं छुच्छं तथा तुच्छं, रुपत्रयमुदाहृतम् ॥ तगर - त्रसर - तूबरे टः ॥ २०५ ॥
तसर- तगर - नृबर- पदे, तस्य टकारो विधीयते तस्मात् । टसरो टगरो टूवरो, रुपत्रयमत्र जानीहि ॥
|| २०६ ॥
त्यादी
प्रत्यादिषु शब्देषु तु तस्य मकारः प्रवर्तते तस्मात् । पडिव परिहासो, पडिहारो परिनियतं च ॥ पाडी पडिमा पापमिवया व परिसारो । पड पाहू मम बहेडी हररुई पढाया च ॥ दुष्कृतं कडं त्वा सुकृतं सुकडं तथा । अपहृतं चाग्वदडं, श्राहृतं त्वा ऽऽहडं स्मृतम् ॥ प्रायः किम् ? प्रतिसमयं परसमयं प्रतीपमिति पईवं च । संप्रति संपर बोध्यं तथा प्रतिष्ठा पड्ड्डा च ॥ प्रतिप्रति मृतक प्रानाथ हरीतकी विभीतक पताका या पूताः प्रत्यादिरिष्यते ॥ इसे वेतसे ।। २०७ ।।
इत्वे सति तकारस्य, मः स्यात् शब्दे तु वेतसे । वेडिसो, इत्व इति किम् ? 'वेअसो' नेत्वमत्र तु ॥ गर्भितातिमुक्तः ॥ २०० ॥ गर्मितातिमुक्तस्तस्य वकारः प्रवर्तते तस्मात् । अणित गम्भिणाऽपि श्वचित्र' अश्मुतयं' नयति ॥ रुदिते दिना एणः ॥ २०६ ॥ रुदिते तु दिना साकं, तस्य से-रुएणमुच्यते । * सप्ततौरः ।। २१० ।।
सप्ततिः सन्तरी जाता, तस्य रे विहिते सति । सी- सातवाहने लः ॥ २११ ॥
* अत्र केचित् त्वादिषु द इत्यारब्धवन्तः, स तु शौरसेनी मागचीविषय एव दृश्यते इति माध्यते । प्राकृते हि ऋतु:--' रिक्त ' ' उऊ ' । रजतम् - 'रययं ' । एतद्-' एवं '। गतः - ' गनो' । श्रागतः - ' श्रागश्रो ' । सांप्रतम् -' संपयं । यतः - ' जश्र ' । ततः - ' तो ' । कृतम् -'कथं 'ह (इ) तम् -' इयं ' । इताशः- हयासो ' । श्रुतः - ' सुभ '। आकृतिः''। नित: निधो । तातः ताओ' कतरः' क परो द्वितीया (ई) श्रो' इत्यादयः प्रयोगा भवन्ति ।
L
न पुनः उदू ' ' रयदमित्यादि । कचिदू नावेऽपि " व्यत्य
39
(४०४४७) इत्येव सिमदिही इत्येतदर्थं तु
66
' धृतेर्दिहिः " ( २१३१ ) इति वक्ष्यामः ।