________________
62
जैन आगम : वनस्पति कोश
गर्जन DIPTEROCARPUS ALATUS ROXB
(वैद्यक शब्द सिन्धु पृ० २३६) कल्हार के पर्यायवाची नाम
सौगन्धिके तु कल्हारं सौगन्धिक और कल्हार पर्यायवाची नाम हैं।
(सटीक निघंटुशेष ३/३३२ पृ० १७६)
पत्र
कविट्ठ
कविट्ठ (कपित्थ) कैथ
भ० २२/३ जीवा० १/७२ प० १/३६/१ कपित्थ के पर्यायवाची नाम
कपित्थस्तु दधित्थः, स्यात् तथा पुष्पफलः स्मृतः । कविप्रियो दधिफलस्तथा दन्तशठोपि च ।।६१।
कपित्थ, दधित्थ, पुष्पफल, कविप्रिय, दधिफल, दन्तशठ ये सब कैथ के संस्कृत नाम हैं।
(भाव०नि० आम्रादिफलवर्ग० पृ० ५६५)
से मुख्य जातियां गरजन, तेलिया धूलिया गरजन है। दोनों जातियों के वृक्ष प्रायः एक समान ऊंचे सुंदर एवं तैलयुक्त निर्यासमय होते हैं। इनके पिण्ड का व्यास लगभग 15 फीट होता है। छाल धूसर वर्ण की, लकड़ी नरम भीतर से लाल धूसर, निर्यास श्वेतवर्ण का या भूरापन लिये हुए पीला होता है। पत्र चर्म सदृश, रोमश, अण्डाकार, उसे ५ इंच लम्बे, १२ से १५ जोड़ी सिराओं से युक्त, पुष्प शीतकाल में बड़े आकार के रक्ताभ श्वेतवर्ण के आते हैं। फल कुछ बड़े गोल एवं कवचदार वसंत ऋतु में लगते हैं।
(धन्व० वनौ० विशेषांक भाग २ पृ० ३८३, ३८४)
कल्हार कल्हार (कल्हार) थोड़ा सफेद लाल कमल
प० १/४६ कल्हारम्। क्ली०। ईषत्श्वेतरक्तकमले।
अन्य भाषाओं में नाम
हि०-कैथ, कैथा, कैंत, कइंत। बं०-कयेद, कयेत्, बेल । म०-कंवठ। गु०-कोठ। क०-वेललु । ते०-वेलग। ता०-वलामरं । अ०-Wood Apple (उंड एपल) Elephant Apple (एलिफेंट एपल)। Feronia elephantum Correa (फेरोनिया एलिफॅन्टम्) Fam. Rutaceae (रुटेसी)।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org