________________
संखडी] १११६, जैन-लक्षणावली
[संग्रह समासालापाक्षेपः संक्षेपः। (उपासका. पृ. ११४; जो वस्तुएं मुनिधर्म के योग्य नहीं हैं-उसके विपअन. ध. स्वो. टी. २-६२)। ६. तत्त्वार्थसूत्रादि- रीत हैं-उन सबके परित्याग के साथ उनके विषय सिद्धान्तनिरूपितजीवादिद्रव्यानुयोगद्वारेण पदार्थान में प्रासक्ति के न रखने को संगविमुक्ति कहते हैं। संक्षेपेण ज्ञात्वा रुचि चकार यः स संक्षेपसम्यक्त्वः यह परिग्रहत्याग महाव्रत का नामान्तर है। पुमानुच्यते । (दर्शनप्रा. टी. १२) ।
संग्रह-१. स्वजात्यविरोधेनकध्यमपनीय पर्याया१ जिसने मिथ्याभाव को ग्रहण नहीं किया है तथा नाक्रान्तभेदानबिशेषेण समस्तग्रहणात् संग्रहः। (स
-जिनप्रणीत आगममें यद्यपि निपुण सि. १-३३)। २. अर्थानां सर्वैकदेशग्रहणं सङ्ग्रहः। नहीं है फिर भी जो कपिलादिरचित अागमों को (त. भा. १-३५, प. ११८); एकस्मिन । उपादेय स्वरूप से नहीं मानता है उसे संक्षेपरुचि बहुषु वा नामादिविशेषितेषु साम्प्रतातीतानागतेषु जानना चाहिए।
घटेषु सम्प्रत्ययः सङ्ग्रहः । (त. भा. १-३५, प. संखडी-संखड्यन्ते प्राणिनामायंषि यस्यां प्रकरण- १२३)। ३. संगहिपिडिप्रत्थं संगहवयणं समासमो क्रियायां सा संखडी । (दशवै. सू. हरि. वृ. ३६, विति । (अनुयो. गा. १३७, पृ. २६४; प्राव नि. पृ. २१६)।
१३७) । ४. जं सामन्तग्गाही संगिण्हइ तेण संगहो जिस प्रकरण क्रिया में प्राणियों की प्रायुएँ खण्डित निययं । (विशेषा. भा. ७६); संगहणं संगिण्हइ की जाती हैं उसे संखडी कहते हैं।
संगिज्झते व तेण भेया। तो संगहो ति संगहियसंख्या -१. संख्या भेदगणना। (स. सि. १-८;
पिंडयत्थं वो जस्स ।। (विशेषा. भा. २६६६)। गो. जी. म. प्र. ३५) । भेदगणनं संख्या। (न्याय- ५. स्वजात्यविरोधेनैकत्वोपनयात्समस्तग्रहणं संग्रहः । कु. ७६, पृ. ८०३) । ३. प्रमादालापोत्पत्तिनिमित्ता- (त. वा. १, ३३, ५)। ६. शुद्धं द्रव्यमभिप्रेति क्षसंचारहेतुविशेषः संख्या। (गो. जी. जी. प्र.३५)। संग्रहः तदभेदतः । भेदानां नासदात्मकोऽप्यस्ति १ भेदों की गणना का नाम संख्या है।
भेदो विरोषतः ॥ (लघीय. ३२); सर्वमेक संख्यात-१. अहवा जं संखाणं पंचिदियविसनो तं सदविशेषादिति संग्रहः । (लघीय. स्वो. विव. ३२); संखेज्जं णाम । (धव. पु. ३, पृ. २६७) । २. x संग्रहः सर्वभेदैक्यमभिप्रेति सदात्मना । (लघीय. Xxबीयादीया हवंति संखेज्जा । (त्रि. सा. १६)। ३८); सदभेदात्समस्तैक्यसंग्रहात्संग्रहो नयः । १ जो संख्या पांच इन्द्रियों की विषय है उसका (लधीय. ६६)। ७. अर्थानां धटादीनाम, सर्वैकदेशनाम संख्यात या संख्येय है। २ दो-तीन प्रादि संख्या संग्रहणं संग्रहः । सर्व सामान्यं सर्वव्याप्तेः, देशो को संख्येय कहा जाता है।
विशेषः देशत्वादेव, तयोः सर्वेकदेशयोः सामान्यसंख्याप्रमाण-सयं सहस्समिदि दव्व-गुणाणं संखा- बिशेषात्मकयोः एकीभावेन संग्रहणं संग्रहः, सन्मात्राणं धम्मो संखापमाणं । (जयध. १, पृ. ३८)। विशेषात् तदतिरिक्तवस्त्वभावादिति । (त. भा. सौ व हजार इत्यादि जो द्रव्यों व गुणों का संख्या- हरि. व. १-३५)। ८. सामान्यमात्रसंग्रहणशील: रूप धर्म है उसे संख्याप्रमाण कहा जाता है। संग्रहः । (अनुयो. हरि. व. पृ. ३६) । ६. विधिव्यसंख्याभास-प्रत्यक्षमेवैकं प्रमाणमित्यादि संख्या- तिरिक्तप्रतिषेधानुपलम्भाद् विधिमात्रमेव तत्त्वमित्यभासम् ॥ (परीक्षा. ६-५५)।
ध्यवसाय: समस्तस्य ग्रहणात्संग्रहः, द्रव्यव्यतिरिक्तप्रत्यक्ष ही एक प्रमाण है, अथवा प्रत्यक्ष व अनमान ये वो ही प्रमाण हैं, इत्यादि प्रकार से प्रमाण की संग्रहः। (धव. पु. १, पृ. ८४); सत्तादिना यः संख्या का जो निर्धारण किया जाता है यह संख्या- सर्वस्य पर्यायकलंकाभावेन अद्वैतत्वमध्यवस्येति भास का लक्षण है।
शुद्धद्रव्याथिकः स संग्रहः । (धव. पु. ६, पृ. १७०); संख्येय-देखो संख्यात ।
व्यवहारमनपेक्ष्य सत्तादिरूपेण सकलवस्तुसंग्राहकः संगविमुक्ति-xxx संगविमुक्तिः श्रामण्या- संग्रहनयः । (धव. पु. १३, पृ. १६६) । १०. प्रायोग्यसर्ववस्तुपरित्यागः परिग्रहासक्त्यभावः । (मूला. क्रान्तभेदपर्यायमैकध्यमुपनीय यत् । समस्तग्रहणं वृ. १-४)।
तत्स्यात् सद्व्यमिति संग्रहः ॥ (ह. पू. ५८-४४)।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org