________________
महादुःख]
चौरासी लाख त्रुटियों का एक महात्रुटिताङ्ग होता है ।
८६८, जैन-लक्षणावली
महादुःख -- परस्पृहा महादुःखम् X X X | ( ज्ञा. सा. १३ - ८ ) ।
पर पदार्थ की जो इच्छा होती है, वह अतिशय दुःखरूप है ।
महादेव—महामोहादयो दोषा ध्वस्ता येन यदृच्छया । महाभवार्णवोत्तीर्णे [र्णो ] महादेवः स कीर्तितः । ( प्राप्तस्व. २६) ।
जो महामोह आदि दोषों को स्वेच्छा से नष्ट कर चुका है तथा संसार रूप महासमुद्र से पार हो चुका है उसे महादेव कहा जाता है । महाद्युतिक - महती द्युतिः शरीराभरणविषया यस्य स महाद्युतिकः । ( जीवाजी. मलय. वृ. ८४) । जिसकी शरीर व श्राभरण विषयक कान्ति श्रधिक होती है उसे महाद्युतिक कहते हैं । महानलिन -- चतुरशीतिमहान लिनाङ्गशतसहस्रा - येकं महानलिनम् । ( ज्योतिष्क मलय. वृ. ६६ ) । चौरासी लाख नलिनांगों का एक महानलिन होता है ।
महानलिनाङ्ग- चतुरशीतिन लिनशतसहस्राण्येकं महानलिनाङ्गम् । ( ज्योतिष्क, मलय. वृ. ६६ ) । चौरासी लाख नलिनों का एक महानलिनाङ्ग होता है ।
महानस - महानसम् अन्नपाकस्थानं तदाश्रितत्वा
नमपि महानसम् । ( श्रपपा. अभय वृ. पु. २८)।
अन्न के पकाने के स्थान को रसोईघर को - महानस कहते हैं, श्रथवा उसके श्राश्रय से धन्न को भी महान कहते हैं ।
महापद्म चतुरशीति महापद्माङ्गशतसहस्राण्येकं महापद्मम् । ( ज्योतिष्क, मलय. वृ. ६७ ) । चौरासी लाख महापद्माङ्गों का एक महापद्म होता है । महापद्मनिधि - १. वत्थाण य उप्पत्ती गिष्फत्ती चैव सव्वभत्तीणं | रंगाण य घोव्वाण य सव्वा एसा महापउमे । ( जम्बूद्वी. ६६, पृ. २५६ ) । २. वस्त्राणां सर्वभक्तीनां शुद्धानां रागिणामपि । संजायते समुत्पत्तिर्महापद्मान्महानिधेः । (त्रि. श. पु. च. १, ४, ५७८ ) ।
Jain Education International
[महाप्रज्ञापना
१ महापद्मनिधि से वस्त्रों, वस्त्ररचनाओं, रंगों और धोने की विधियों की उत्पत्ति होती है, यह सब महापद्मनिधि कहलाती है।
महापद्माङ्ग - चतुरशीतिपद्मशतसहस्राण्येकं महापद्माङ्गम् । (ज्योतिष्क. मलय. पू. ६६ ) । चौरासी लाख पद्मों का एक महापद्म होता है । महापुण्डरीक – १. महापुण्डरीयं सर्याल - पडिदे उत्पत्तिकारणं वण्णेई । ( धव. पु. १, पृ. ६८ ) ; महापुण्डरीयं देविदेसु चक्कवट्टि - बलदेव - वासुदेवेसु च कालमस्सिदूण उववादं वण्णेदि । ( धव. पु. ६, पृ. ११) । २. तेसि चैव पुब्वृत्त - ( चउब्विह-) देवाणं देवी उप्पत्तिकारणतवोववासादियं महापुण्डरीयं परूवेदि । ( जयध. १. पू. १२१ ) । ३. अमरामराङ्गनाप्सरः सूत्पत्तिहेतुप्रतिपादकं महापुण्डरीकम् । ( श्रुतभ. टी. २५, पृ. १८० ) । ४. महच्च तत् पुण्डरीकं च तत् महापुण्डरीकम्, तत् महधिकेषु इन्द्रप्रतीन्द्रादिषु उत्पत्तिकारणतपोविशेषाद्याचरणं वर्णयति । (गो. जी. म. प्र. व जी. प्र. टी. ३६८ ) । ५. देवांगनापदप्राप्तिहेतुपुण्यप्रकाशकं महापुण्डरीकम् । (त. वृत्ति श्रुत. १ -२० ) ।
१ जिस श्रुत में काल के श्राश्रय से समस्त इन्द्रों प्रतीन्द्रों व चक्रवर्तियों श्रादि में उत्पत्ति की प्ररूपणा की जाती है उसका नाम महापुण्डरीक है । २ भवन
वासी श्रादि चार प्रकार के देवों को देवियों में उत्पन्न होने के कारणभूत तप व उपवास श्रादि का वर्णन जिस श्रुत में किया जाता है उसे महापुण्डरीक (प्रनंगश्रुत ) कहा जाता है ।
महापुरुष - १. स खलु महान् यः खल्वात न दुर्वचनं ब्रूते । ( नीतिवा. ३२-१२, पू. ३८४ ) । २. तथा च शुक्रः - दुर्वाक्यं नैव यो ब्रूयादत्यर्थं कुपितोऽपि सन् । स महत्त्वमवाप्नोति समस्ते धरणीतले । ( नीतिवा. टी. ३२-१२) ।
१ जो पीड़ित होकर भी दुष्ट वचन ( अपशब्द ) नहीं बोलता है उसे महापुरुष कहा जाता है । महाप्रज्ञापना जीवादीनां प्रज्ञापनं प्रज्ञापना, बृहत्तरा ( प्रज्ञापना) महाप्रज्ञापना । ( नन्दी. हरि वु, पृ० ६० ) ।
जीवादिकों के ज्ञापन कराने वाले श्रतिशय विस्तीर्ण शास्त्रविशेष का नाम महाप्रज्ञापना है ।
For Private & Personal Use Only
—
www.jainelibrary.org