________________
पूर्वसंस्तुति] ७२३, जैन-लक्षणावली
[पृच्छना द्वारा दाता की स्तुति करने पर पूर्वसंस्तव नामक वग्रहमनुज्ञापितः सैव पूर्वानुज्ञा साम्प्रतसाधूनामप्यनुउत्पादन दोष होता है।
___ वर्तते, न पुनर्भूयोऽप्यनुज्ञाप्यते । (बृहत्क. क्षे. व. पूर्वसंस्तुति--देखो पूर्वसंस्तव ।।
६७०)। पूर्वाग.-..--१. वर्षशतसहस्रं चतुरशीतिगुणितं पूर्वा- इन्द्रादि पांच प्रकार के अवग्रह में जिस अवग्रह की ङ्गम् । (त. भा. ४-१५) । २. चउरासीइं वाससय- प्राचीन साधुनों ने अनुज्ञा दी है उसका जो उत्तरसहस्साणि से एगे पुव्वंगे। (भगवती. ६, ७, ४, पृ. कालीन साधुओं के द्वारा फिर से अनुज्ञा न लेकर ८२६; जम्बूद्वी. १८, पृ. ८६ अनुयो. सू. १३७, पृ. उसी प्रकार से उपभोग किया जाता है, यह पूर्वा१७६) । ३. वाससहस्साई चुलसीइगुणाई होज्ज नुज्ञा कहलाती है। जैसे-प्राचीन साधुओं ने देवेन्द्र पुव्वंगं ॥ (ज्योतिष्क. ६२)। ४. वाससयसहस्सं के लिए जिस अवग्रह की अनुज्ञा दी है वही वर्तमान पुण चुलसीइगुणं हवेज्ज पुव्वंगं । (जीवस. ११२)। साधुओं को भी अनुज्ञा है, वे फिर से उसे अनुज्ञा ५. लक्ष्या ह्यशीति त्वधिका चतुभिः पूर्वाङ्गमेकं मुनि- नहीं देते। भिः प्रदिष्टम् ॥ (वराङ्ग. २७-८)। ६. चतुरशी- पूर्वानुपूर्वो-१. जं मूलादो परिवाडीए उच्चदे सा तिवर्षशतसहस्राणि पूर्वाङ्गम् । (त. वा. ३, ३८, ७)।
पुवाणुपुव्वी। (धव. पु. १, पृ. ७३); उद्दिट्टकमेण ७. पुव्वंगे परिमाणं पचसुण्णं चउरासी य । (अनुयो.
अत्थाहियारपरूवणा पुवाणुपुव्वी णाम । (धव. पु. हरि. वृ. पृ. ५४ उद्.)। ८. ज्ञेयं वर्षसहस्रं तु।
___६, पृ. १३५) । २. जं जेण कमेण सुत्तकारेहिं ठइतच्चापि दशसंगुणम् । पूर्वाङ्गं तु तदभ्यस्तमशीत्या
दमुप्पण्णं वा तस्स तेण कमेण गणणा पुन्वाणुपुष्वी चतुरग्रया। (म. पु. ७-२४) । ६. चउरासीलक्खहिं
णाम । (जयध. पु. १, पृ. २८)। पुव्वंगउ। (म. पु. पुष्प. २-६, पृ. २३)। १०.
१ मूल से-उद्देश के अनुसार-जो क्रम से प्ररूपणा तच्चत्रशीतिगुणितमेकं पूर्वाङ्गम् । (त. भा. सिद्ध.
की जाती है उसे पूर्वानुपूर्वी कहते हैं। वृ. ४-१५)। ११. वाससदसहस्साणि चुलसीदिगुणं हवेज्ज पुव्वंग। (जं. दी. प. १३-११) । १२. वरि- पृच्छना-देखो प्रच्छना। १. पुच्छणा सुत्तस्स साणं लक्खेहि चुलसीसंखेहिं होइ पुव्वंग। (प्रव. अत्थस्स वा भवति । (दशव चू. पृ. २८)। सारो, १३८६) । १३. वर्षलक्षं चतूरशीतिरूपगणितं २. संशयच्छेदाय निश्चितबलाधानाय वा परानयोगः पूर्वांगं भवति । (मूला. वृ. १२-६६) । १४. पूर्वाङ्गं पृच्छनम् । आत्मोन्नति-परातिसन्धानोपहास-संघर्षचतुरशीतिवर्षलक्षाणि । (बृहत्सं. मलय. वृ. ३१६)। प्रहसनादिवजित: संशयच्छेदाय निश्चितबलाधानाय १५. चतुरशीतिवर्षलक्षाण्येकं पूर्वाङ्गम् । (ज्योतिष्क. वा ग्रन्थस्यार्थस्य तदुभयस्य वा परं प्रत्यनयोगः मलय. वृ. ६१; जीवाजी. मलय. वृ. २-१७८)। पृच्छनमिति भाष्यते। (त. वा. ६, २५, २) । १६. चतुरशीत्या च वर्षलक्षैः पूर्वाङ्गं भवति । ३. तत्थ प्रागमे अमुणिदत्थपुच्छा वा उवजोगो (षडशी. दे. स्वो. वृ. ६६)। १७. वर्षलक्षाणि (प्रागमे अमुणिदत्थपुच्छा पुच्छणा णाम)। (धव. पु. चतुरशीतिः पूर्वाङ्गमुच्यते । (लोकप्र. २६-४)। ६, पृ. २६२); अणिच्छिदट्ठाणं पण्हवावारो पुच्छणं १ चौरासी लाख वर्ष का एक पूर्वाङ्ग होता है। णाम । (धव. पु. १४, पृ. ६)। ४. संशयच्छेदाय पूर्वातिपूर्वश्रुतज्ञान-बहुषु पूर्वेषु वस्तुषु इदं श्रुत- निश्चितबलाधानाय वा परानुयोगः पृच्छना। (त. ज्ञानं अतीव पूर्व मिति पूर्वातिपूर्व श्रुतज्ञानम् । (घव. श्लो. ६-२५) । ५. आत्मोन्नतिप्रकटनार्थ पराभिपु. १३, पृ. २८६)।
सन्धानार्थमुपहास-संघर्ष-प्रहसनादिवजितः संशयच्छेबहत पूर्व वस्तुओं में यह श्रुतज्ञान अत्यन्त प्राचीन दाय निश्चितबलाधानाय वा ग्रन्थस्यार्थस्य तदुभयस्य है, इसीलिए यह पूर्वातिपूर्व श्रुतज्ञान कहलाता है। परं प्रति पर्यनुयोगः पृच्छना । (चा. सा. पृ. ६७)। यह श्रुत के ४१ पर्याय नामों में से एक है। ६. पृच्छना प्रश्नः अनुयोगः, शास्त्रस्थार्थ जाननपि पूर्वानुज्ञा-इह योऽवग्रहः पुरातनसाधुभिरनुज्ञापितः गुरु पृच्छति । किमर्थम् ? सन्देहविनाशाय । निश्चिसः यत् पाश्चात्यैरेवमेव परिभुज्यते न भूयोऽनुज्ञाप्यते तोऽप्यर्थः किमर्थं पृच्छयते ? बलाधाननिमित्तं ग्रन्थासा पूर्वानुज्ञा । यथा--चिरन्तनसाधुभिर्देवेन्द्रो यद- र्थप्रबलतानिमित्तम्, सा पृच्छना। (त. वृत्ति श्रुत.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org