________________
७२१, जैन-लक्षणावली
[पूवरतानुस्मरण चतुरशीतिगुणितं पूर्वम् । (त. भा. ४-१५)। होता है। ४. पुवस्स उ परिमाणं सरि खलु हुंति कोडि- पूर्वकृत, पूर्वगत-देखो पूर्वश्रुत । १. पुव्वयं लक्खाओ। छप्पण्णं च सहस्सा बोधव्वा वासको- पंचाणउदिकोडि-पण्णासलक्ख-पंचपदेहिं ९५५००डीणं ॥ (बृहत्सं. ३१६, पृ. १२२; प्रव. सारो. ०००५ उप्पाय-वय-धुवत्तादीणं वण्णणं कुणइ। (धव. १३८७; संग्रहणी २१८) । ५. पुव्वंगसयसहस्सा पु. १, पृ. ११२-१३; पूर्वकृते पञ्चनवतिकोटिचुलसीइगुणं हवइ पुव्वं । पुवस्स उ परिमाणं सयरी पञ्चाशच्छतसहस्र-पञ्चपदे ६५५०००००५ उत्पादखलु होंति सयसहस्साइं (जीवस. 'होति कोडिल- व्यय-ध्रौव्यादयो निरूप्यन्ते । (धव. पु. ६, पृ. क्खाओ') छप्पण्णं च सहस्सा बोद्धव्वा वासकोडीणं॥ २०६) । २. पुब्बगयं उप्पाय-वय-धुवत्तादीणं णाणा(ज्योतिष्क. ६२-६३; जीवस. ११२-१३)। विहअत्थाणं वण्णणं कुणइ । (जयध. १, पृ. १३८)। ६. चतुरशीतिपूर्वाङ्गशतसहस्राणि पूर्वम् । (त. वा. ३. पूर्वमुत्पादादि प्रतीतम् । (शतक. मल. हेम. वृ. ३, ३८, ८, पृ. २०६) । ७. तं एगं पुव्वंगं चुलसीए ३८)। ४. पूर्वमुत्पादपूर्वादि पूर्वोक्तस्वरूपम् । सतसहस्सेहिं गुणितं एगं पुव्वं भवति। (अनुयो. हरि. (कर्मवि. दे. स्वो. वृ. ७)। ५. पञ्चनवतिकोटिवृ. पृ. ५४)। ८. सत्तरिकोडिलक्ख-छप्पण्णसहस्स- पञ्चाशल्लक्ष-पञ्चपदपरिमाणं निखिलार्थानामुत्पादकोडिवरिसेहि पुव्वं होदि । (धव. पु. १३, पृ. व्यय-ध्रौव्याद्यभिधायकं पूर्वगतम् ६५५०००००५ । ३००)। ६. तत्तद्गुणं च पूर्वांगं पूर्व भवति नि- (श्रृतभ. टी. ६, पृ. १७४) । श्चितम् । (ह. पु. ७-२५)। १०. पूर्वाङ्गलक्षाः १ जिस श्रुत में उत्पाद, व्यय और ध्रौव्य आदि की चतुरशी तिगुणिताः पूर्वम् । (त. भा. सिद्ध. वृ. ४, प्ररूपणा की जाती है उसे पूर्वगत श्रुत कहा जाता १५)। ११. पुव्वंगसदसहस्सा चुलसीदिगुणं हवे है। यह दृष्टिवाद के पांच भेदों में चौथा है । इसमें पुव्वं । (जं. दी. प. १३-११) । १२. पूर्वांगं चतुर- ६५५०००००५ पद होते हैं । शीतिगुणितं पूर्वं भवति, पूर्वस्य तु प्रमाणं सप्तति- पूर्वदिशा-जस्स जो आइच्चो उदेइ सा तस्स होइ कोटीशतसहस्राणि कोटीनां तु षट्पंचाशतसहस्राणि पुवदिसा । (प्राचा. नि. ४७, पृ. १३) । चेति । (मूला. व. १२-६९)। १३. वरिसाणं जिस दिशा से सूर्य का उदय होता है उसे पूर्वदिशा लक्खेहिं चुलसीसंखेहिं होइ पुव्वंगं। एयं चिय एय- कहते हैं। गुणं जायइ पुव्वं तयं तु इमं ॥ (प्रव. सारो. १३८६)। पूर्व-पश्चात्संस्तवपिण्ड-पूर्वसंस्तवं जननी-जन१४. चतुरशीतिः पूर्वाङ्गलक्षाणि पूर्वम् । (ज्योतिष्क. कादिद्वारेण पश्चात्संस्तवं श्वश्रू-श्वशुरादिद्वारेणात्ममलय. वृ. ६१) । १५. पूर्वस्य परिमाणं वर्षकोटीनां परिचयानुरूपं सम्बन्ध भिक्षार्थं घटयतः पूर्व-पश्चासप्ततिः कोटिलक्षाः षट्पञ्चाशत्सहस्राणि, ७०- संस्तवपिण्डः । (योगशा. स्वो. विव. १-३८)। ५६०००००००००० पूर्वाङ्गं च पूर्वाङ्गेन गुणितं माता-पितादि के सम्बन्ध के बतलाने को पूर्वसंस्तव पूर्वं भवति । (बृहत्सं. मलय. वृ. ३१६, पृ. १२२)। और सास-ससुर के सम्बन्ध के बतलाने को पश्चात्१६. चतुरशीतिः पूर्वाङ्गशतसहस्राणि एकं पूर्वम्। संस्तव कहते हैं । इन दोनों प्रकार के सम्बन्धों को (जीवाजी. मलय. वृ. २-१७८)। १७. पूर्वाङ्गं बतलाते हुए भिक्षा के ग्रहण करने से क्रमश. पूर्वचतुरशीतिवर्षलक्षैर्गुणितं पूर्व भवति । (षडशीति पश्चात्-संस्तवपिण्ड नामका दोष होता है। दे. स्वो. वृ. ६६)। १८. पूर्वाङ्गलःश्चतुरशीत्या पूर्वरतानुस्मरण-१. पूर्वं च तत् रतं च पूर्वरतं पूर्व प्रकीर्तितम् ॥ पूर्वे च वर्षकोटीनां लक्षाणि किल पूर्वकालभुक्तभोगः, तस्य अनुस्मरणमनुचिन्तनं पूर्वसप्ततिः । षट्पञ्चाशत्सहस्राणि निर्दिष्टानि जिने- रतानुस्मरणम् । (त. वृत्ति श्रुत. ७-७)। २. रतं श्वरैः ॥ (लोकप्र. २६, ४-५)।
मोहोदयात् पूर्व सार्द्धमन्याङ्गनादिभिः । तत्स्मरण१ चौरासी लाख पूर्वाङ्गों का एक पूर्व होता है। मतीचारं पूर्वरतानुस्मरणम् ॥ (लाटीसं. ६-६६)। २ सत्तर लाख करोड़ और छप्पन हजार करोड़ १ पूर्वकाल में भोगे हुए भोगों का स्मरण करना, (७०५६००००००००००) वर्ष प्रमाण एक पूर्व इसका नाम पूर्वरतानुस्मरण है, यह ब्रह्मचर्यव्रत की
ल. ६१
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org