________________
उपशमसम्यक्त्व]
२७८, जैन-लक्षणावली
[उपशान्तकषायप्रतिपात
उपशमसम्यक्त्व-१. दसणमोहणीयस्स उव- वि दादं कमेण णो सक्कं । उवसंतं च णिधत्तं णिसमेण उवसमसम्मत्तं होदि। (धव. पु. ७, पृ. काचिदं चावि जं कम्मं ।। (जं कम्म उदए दादं णो १०७)। २. सत्तण्हं पयडीणं उवसमदो होदि उव- सक्कं तमुवसंतं ।) (धव. पु. १५, पृ. २७६ उ.; समं सम्म । (कातिके. ३०८)। ३. सत्तण्हं उवसमदो गो. क. ४४०)। २. यत्कर्मोदयावल्यां निक्षेप्तुमशउवसमसम्मोxxx1(गो. जी. २६); दंसणमोह- क्यं तदुपशान्तम् । (गो. क. जी. प्र. टी. ४४०)। वसमदो उप्पज्जइ जं पयत्थसहहणं। उवसमसम्मत्त- २ जो कर्म उदयावली में न दिया जा सके उसे उपमिणं पसण्णमलपंकतोयसमं । (गो. जी. ६५०; शान्त कहते हैं। भावत्रि. )। ४. कोहच उक्कं पढम अणंतबंधीणि उपशान्त कषाय-१. सर्वस्य (मोहस्य) उपशणामयं भणियं । सम्मत्तं मिच्छत्तं सम्मामिच्छत्तयं मात् क्षपणाच्च उपशान्त कषायः क्षीणकषायश्च । तिण्णि ॥ एएसि सत्तण्ह उवसमकरणेण उवसमं (त. वा. ६, १, २२)। २. उपशान्तः कषायो येषां भणियं । (भावसं. दे. २६६-६७)। ५. प्रशमय्य ते उपशान्तकषाया.।xxx उक्तं च-सकयाततो भव्यः कर्मप्रकृतिसप्तकम् । प्रान्तर्मुहुर्तकं पूर्व हलं जलं वा सरए सरवाणियं व णिम्मलयं । सयसम्यक्त्वं प्रतिपद्यते ॥ (अमित. श्रा. २-५१)। लोवसंतमोहो उवसंतकसायनो होदि ॥ (प्रा. पंचसं. ६. अनन्तानुवन्धिचतुष्कस्य दर्शनमोहत्रयस्य चोद- १-२४; धव. पु. १, पृ. १८९ उद्.; गो. जी. ६१)। याभावलक्षणप्रशस्तोपशमेन प्रसन्नमलपंकतोयसमानं ३. अधो मले यथा नीते कतकेनाम्भोऽस्ति निर्मलम् । यत्पदार्थश्रद्धानमुत्पद्यते तदिदमुपशमसम्यक्त्वम् । उपरिष्टात्तथा शान्तमोहो ध्यानेन मोहने ॥ (पंचसं. (गो. जी. जी. प्र. टी. ६५०)। ७. मिथ्यात्वमिश्र- अमित. १-४७) । ४. उपशान्ता उपशमिता विद्यसम्यक्त्वानन्तानुबन्धिक्रोध-मान-माया-लोभानां सप्ता- माना एव सन्त: संक्रमणोद्वर्तनादिकरणविपाकप्रदेशोनां प्रकृतीनामुपशमात् कतकफलयोगात् जलकर्दमो- दयायोग्यत्वेन व्यवस्थापिताः कषायाः प्राग्निरूपितपशमवत् उपशमसम्यक्त्वम् । (कातिके. टी. ३०८)। शब्दार्था येन स उपशान्तकषायः। (पंचसं. मलय. ८. अस्त्युपशमसम्यक्त्वं दृङ्मोहोपशमाद्यथा। पुंसो- वृ. गा. १-१५; कर्मस्त. गो. वृ. २, पृ. ७३)। ऽवस्थान्तराकारं नाकारं चिद्विकल्पके ॥ (पंचाध्यायी ५. परमोपशममूर्ति निजात्मस्वभावसंवित्तिबलेनोप२-३८०)।
शान्तमोहा एकादशगुणस्थानवतिनो भवन्ति । (बृ. १ दर्शनमोहनीय के उपशम से उत्पन्न होने वाले द्रव्यसं. टी. १३)। ६. जो उवसमइ कसाए मोहस्संसम्यक्त्व को-तत्त्वार्थश्रद्धान की-उपशमसम्यक्त्व बंधिपयडिबुहं च । उवसामग्रो त्ति भणियो खवयो कहते हैं।
णामं ण सो लहइ ।। (भावसं. दे. ६५५)। ७. उपशमसम्यग्दृष्टि-१. उवसमसम्माइट्ठी णाम xxx सूक्ष्मसाम्परायचरमसमयानन्तरोत्तरसमये कधं भवदि ।। उवसमियाए लद्धीए ।। (षट्खं. २, १, वीतरागविश द्धिपरिणामविज भितयथाख्यातचारित्रो७४-७५) । २. समीची दृष्टिः श्रद्धा यस्यासो सम्य- पयुक्तो यो जीव: स सकलोपशान्तमोहः सन्नुपशान्तग्दष्ट: ।xxxएदासि (अणताणुबधिच उक्कस्स कषायनामा भवति । सकल:-प्रकृतिस्थित्यनुभागदंसणमोहत्तयस्स च) सत्तण्हं पयडीणमुवसमेण उव- प्रदेशसंक्रमणोदीरणादिसमस्तक रणगोचरः, उपशान्तः समसम्माइट्ठी होइ । (धव. पु. १, पृ. १७१); दंस- -उदयायोग्यो मोहो यस्य स उपशान्तमोहः । (गो. णमोहणीयस्स उवसमेणेदस्स (उवसमसम्माइट्ठिस्स) जी. म. प्र. टी. ६१)। ८. साकल्येनोदयायोग्याः उप्पत्तिदसणादो। (धव. पु. ७, पृ. १०६)। कृताः कषाय-नोकषाया येनासाबुपशान्तकषायः। (गो. २ प्रौपशमिक लब्धि से-अनन्तानुबन्धी चार और जी. जी. प्र. टी. ६१) । दर्शनमोहनीय तीन, इन सात प्रकृतियों के उपशम १ सम्पूर्ण मोह कर्म का उपशम करने वाले ग्यारहवें से-जीव उपशमसम्यग्दृष्टी होता है।
गणस्थानवर्ती जीव को उपशान्तकषाय कहते हैं। उपशान्त-१. द्वाभ्यामाभ्यां (उदीर्ण बध्यमाना- उपशान्तकषायप्रतिपात-सो च उवसंतकसायभ्यां) व्यतिरिक्तः कर्मपुद्गलस्कन्धः उपशान्तः। स्स पडिवादो विहो भवक्खयणिबंधणो उवसामण(धव. पु. १२, पृ. ३०३); उदए संकम उदए चदुसु द्धाखयणिबंधणो चेदि ।xxxउवसंतद्धाए खएण
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org