________________
श्रामर्जन ]
मरण होने तक बिना किसी प्रकार के पश्चात्ताप के कालसौरिक ( एक कषायी) आदि के समान जो हिंसादि पापों में प्रवृत्ति होती है उसे श्रामरणान्त दोष कहते हैं ।
आमजन - ग्रामर्जनं मृदुगोमयादिना लिम्पनम् । ( व्यव. भा. मलय. वृ. ४- २७, पृ. ६) । मृदु गोबर आदि से लीपने को ग्रामर्जन कहते हैं । श्रामर्शन - १. क्षपकस्य शरीरैकदेशस्य स्पर्शनम् आमर्शनम् । (भ. श्री. विजयो. ६४६ ) । २. शरीरैकदेशस्पर्शनम् । (भ. श्री. मूला. टी. ६४९ ) । समाधिमरण करने वाले साधु के शरीर के एकदेश का स्पर्श करने को श्रामर्शन कहते हैं । श्रामर्शलब्धि - देखो श्रमशोषधि ऋद्धि | तत्र श्रामर्शन मामर्शः, संस्पर्शनमित्यर्थः । स एव श्रौषधिर्य स्यासावामशौषधिः साधुरेव संस्पर्शनमात्रादेव व्याध्यपनयनसमर्थ इत्यर्थः, लब्धि-लब्धि मतोरभेदात् । स एवामर्शलब्धिरिति । ( नाव. नि. हरि. व मलय. वृ. ६६; प्रव. सारो. वृ. १४६६ ) ।
जो साधु स्पर्श मात्र से ही रोग के दूर करने में समर्थ होता है उसे श्रभेद विवक्षा से श्रामर्शलब्धि-श्रामर्श ऋद्धि का धारक — कहा जाता है । आमशषधि ऋद्धि - देखो ग्रामर्शलब्धि | रिसिकर-चरणादीणं अल्लियमेत्तम्मि जीए पासम्म । जीवा होंति णिरोगा सा अम्मरिसोसही रिद्धी ॥ ( ति. प. १०६८ ) ।
जिस ऋद्धि के प्रभाव से साधु के स्पर्श मात्र से रोगियों के रोग दूर हो जाते हैं उसे श्रामशौषधि ऋद्धि कहते हैं । श्रामशषधिप्राप्त -- १. ग्रामर्शः संस्पर्शः, यदीयहस्त पादाद्यामर्श औषधिप्राप्तो यस्ते श्रमशोषधिप्राप्ता । (त. वा. ३, ३६, ३, पृ. २०३) । २. प्रामर्षः श्रोषधत्वं प्राप्तो येषां ते ग्रामपौषधप्राप्ताः । X X X तवोमाहप्पेण जेसि फासो सयलोसह सरू - वत्तं पत्तो तेसिमामोसहिपत्ता त्ति सण्णा । ( धव. पु. ६, पृ. ६५-६६) । ३. आमर्शः संस्पर्शो हस्त-पादा द्यामर्शः सकलौषधि प्राप्तो येषां त ग्रामशौषधिप्राप्ता: । (चा. सा. पृ. ६९ ) ।
श्रमर्श का अर्थ स्पर्श होता है, जिन महर्षियों के हाथ-पांव श्रादि का स्पर्श श्रौषधि को प्राप्त हो गया है - रोगियों के दुःसाध्य रोगों के दूर करने में
Jain Education International
२०५, जैन-लक्षणावली
[ग्राम्नायार्थवाचक
श्रौषधि का काम करता है - वे महर्षि श्रमशोषधिप्राप्त - श्रामशौषधिऋद्धि के धारक - कहे जाते हैं ! प्रामुण्डा - ग्रामुण्ड्यते संकोच्यते वितर्कितोऽर्थ
नया इति ग्रामुण्डा । ( धव. पु. १३, पृ. २४३) । जिसके द्वारा विमर्शित पदार्थ का संकोच किया जाय उसे प्रामुण्डा बुद्धि (अवाय) कहते हैं । श्रामषबधप्राप्त - देखो श्रमशषिधिप्राप्त | श्राम्नाय - १. घोषशुद्धं परिवर्तनमाम्नायः । ( स. सि. ६ - २५; त. इलो. ६ - २५) । २. ग्राम्नायो घोषविशुद्धं परिवर्तनं गुणनम्, रूपादानमित्यर्थं । ( त. भा. ६ - २५; योगशा. स्व. वि. ४–६० ) । ३. घोषविशुद्धपरिवर्तनमाम्नायः । व्रतिनो वेदितसमाचारस्यैहलौकिक फलनिरपेक्षस्य द्रुत - विलम्बितादिघोषविशुद्धं परिवर्तनमाम्नाय इत्युपदिश्यते ! (त. वा. ६, २५, ४) । ४. आम्नायोऽपि परिवर्तनम्, उदात्तादिपरिशुद्धमनुश्रावणीयमभ्यासविशेषः । गुणनं संख्यानं पदाक्षरद्वारेण, रूपादानमेकरूपम् एका परिपाटी द्वे रूपे त्रीणि रूपाणीत्यादि । ( त. भा. हरि व सिद्ध. वृ. ६ - २५ ) । ५. आम्नायो गुणना । (भ. श्री. विजयो. १०४ ) ; घोषविशुद्ध श्रुतपरावर्त्य - मानमाम्नायः स्वाध्यायो भवत्येव । (भ. श्री. विजयो. १३९) । ६. श्राम्नायः कथ्यते घोषो विशुद्धं परिवर्तनम् । (त. सा. ७ - १६) । ७. व्रतिनो विदितसमाचारस्यैहलौकिक फलनिरपेक्षस्य द्रुतविलम्बितपदाक्षरच्युतादिघोषदोषविशुद्धं परिवर्तनमाम्नायः । (चा. सा. पू. ६७) । ८. परिवर्तनमाम्नायो घोषदोषविवर्जितम् । ( आचा. सा. ४-६१ ) । ६. आम्नायो घोषशुद्धं यद् वृत्तस्य परिवर्तनम् । (अन. ध. ७, ८७ ) । १०. प्रष्टस्थानोच्चारविशेषेण यत् शुद्धं घोषणं पुनः पुनः परिवर्तनं स आम्नायः । (त. वृत्ति श्रुत. ६ - २५ ); कार्तिके. टी. ४६६ ) ।
३ श्राचारशास्त्र का ज्ञाता व्रती जो ऐहिक फल की अपेक्षा न कर द्रुतविलम्बित आदि घोष से विशुद्ध - इन दोषों से रहित - -पाठ का परिशीलन करता है, यह श्राम्नाय स्वाध्याय कहलाता है । श्राम्नायार्थवाचक - १. ग्राम्नायः आगम: यस्योत्सर्गापवादलक्षणोऽर्थः, तं वक्तीत्याम्नायार्थवाचक: पारमर्षप्रवचनार्थकथनेनानुग्राहकोऽक्ष निषद्यानुज्ञायी पञ्चम आचार्य: । ( त. भा. सिद्ध वृ. ६-६, पृ. २०८ ) । २. आम्नायमुत्सर्गापवादलक्षणमर्थं वक्ति
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org