________________
प्रादित्यसंवत्सर ]
१६४, जैन-लक्षणावली
[आदेश
है (१८३ ÷ ६–३०३) । प्रथवा सूर्य के संचार से उत्पन्न होने के कारण इस मास को भी श्रादित्य कहा जाता है । श्रादित्यसंवत्सर - १. छप्पि उऊपरियट्टा एसो संवच्छरो उ श्राइच्चो । ( ज्योतिष्क ३४ ) । २. तथा यावता कालेन षडपि प्रावृडादयः ऋतवः परिपूर्णाः प्रावृत्ता भवन्ति तावान् कालविशेष प्रादित्यसंवत्सरः । ( सूर्य प्र. मलय. वृ. १०, २०, ५) ।
श्रद्धेयता दर्शनादेव यस्य भवति, स च शरीरगुणो यस्य विपाकाद् भवति तदादेयनाम । ( त. भा. हरि. व सिद्ध. वृ. ८ - १२) । ६. श्रादेयता ग्रहणीयता बहुमान्यता इत्यर्थः । जस्स कम्मस्स उदएण जीवस्स प्रादेयत्तमुपज्जदि तं कम्ममादेयं णाम । ( धव. पु. ६. पू. ६५ ) ; जस्स कम्मस्सुदएण जीवो प्रादेज्जो होदि तमादेज्जणामं । ( धव. पु. १३, पृ. ३६६ ) । ७. यस्य कर्मणं उदयेनादेयत्वं प्रभोपेतशरीरं भवति १ जितने काल में परिपूर्ण छह ऋतुनों का परिवर्तन तदादेयनाम | अथवा यदुदयादा देयवाच्यं (क्यं) तदादेहोता है उतने काल का नाम श्रादित्यसंवत्सर है। यम् । (मूला. वृ. १२ - १६५ ) । ८. यदुदयाज्जीवः ( एक ऋतु ६१ दिन, ६१x६= ३६६ दिन) । सर्वस्यादेयो भवति ग्राह्यवाक्यो भवति तदादेयनाम । प्रादिमान् वैनसिक बन्ध - तत्रादिमान् स्निग्ध- ( कर्मवि. गर्ग. पू. व्या. ७५, पृ. ३३ ) । ६. यदुदयेन रूक्षगुणनिमित्त: विद्युदुल्काजलधाराग्नीन्द्रधनुरादि- यत्किञ्चिदपि ब्रुवाणः सर्वस्योपादेयवचनो भवति विषयः । (त. वा. ५, २४, ७) । तदादेयनाम । ( कर्मस्त. गो. ६-१०, पृ. ८७; प्रव. स्निग्ध और रूक्ष गुण के निमित्त से बिजली, उल्का, सारो. वृ. १२६६ ; शतक. मल. हेम. वृ. ३७-३८, जलधारा, अग्नि और इन्द्रधनुष प्रादिरूप जो पुद्- पृ. ५१; धर्मसं. मलय. वृ. ६२१ ) । १०. तथा गलों का बन्ध होता है वह आदिमान् वैनसिक बन्ध यदुदयवशात् यच्चेष्टते भाषते वा तत्सर्वं लोक: कहलाता है । प्रमाणीकरोति, दर्शनसमनन्तरमेव जनोऽभ्युत्थानादि श्रादिमोक्ष - १. इत्थिश्रो जे ण सेवंति आइमोक्खा समाचरति तदादेयनाम | (प्रज्ञाप. मलय. वृ. २३, हि ते जणा इति । ( सूत्रकृ. १ - ५) । २. ग्रादिः २६३; पंचसं. मलय. वृ. ३-८ पृ. ११७; कर्मप्र. संसारस्तस्मात् मोक्ष प्रादिमोक्षः (तं) संसारविमुक्ति यशो. टी. १, पृ. ६) । ११. प्रादेयनामकर्मोदयात यावदिति । धर्मकारणानां वा ऽऽदिभूतं शरीरम्, ग्राह्यवाक्यो भवति । (पंचसं स्वो वृ. ३ - ६, पृ. द्विमुक्ति यावत् यावज्जीवमित्यर्थः । (सूत्रकृ.शी. ११) । १२. प्रभायुक्तसरीरकारकमादेयनाम । (त. वृ. १, ७, २२ ) । वृत्ति श्रुत. ८-११) ।
१ जो स्त्रियों का सेवन नहीं करते हैं, ऐसे पुरुषों को श्रादिमोक्ष कहते हैं । प्रदेयनाम- १. प्रभोषेतशरीरका रणमादेयनाम | ( स. सि. ८-११; भ. प्रा. मूला. टी. २१२१) । २. प्रादेयभावनिर्वर्तकं प्रदेयनाम । ( त. भा. प १२) । ३. प्रभोषेतशरीरताकरणमादेयनाम । यस्योदयात् प्रभोपेतशरीरं दृष्टेष्टमुपजायते तदादेयनाम | (त. वा. ८, ११, ३६; त. इलो. ८-११) । ४. प्रदेयनाम यदुदयादादेयो भवति, यच्चेष्टते भाषते वा तत्सर्वं लोकः प्रमाणीकरोति । ( श्रा. प्र. टी. २४; धर्मसं. मलय. वृ. ६२१, पृ. २३३) । ५. गृहीतवाक्यत्वादादरोप जननहेतुतां प्रतिपद्यते उदयावलिकं प्रविष्टं सत् । एतदुक्तं भवति - यस्यादेयनामकर्मोदयस्तेनोक्तं प्रमाणं क्रियते यत् किञ्चिदपि, दर्शनसमनन्तरमेव चाभ्युत्थानादि लोकः समाचरतीत्येवंविधविपाकमादेयनामेति XX X अथवा श्रादेयता
१ जिस कर्म के उदय से प्रभा ( कान्ति) युक्त शरीर हो उसे श्रादेयनामकर्म कहते हैं । ४ जिसके उदय से प्राणी श्रदेय - ग्राह्य या बहुमान्य होता है, वह जो भी व्यवहार करता है या बोलता है उसे लोग प्रमाण मानते हैं, उसे श्रादेय नामकर्म कहा जाता है । श्रादेयवचनता - श्रादेयवचनता सकलजनग्राह्यवाक्यता । (उत्तरा. नि. शा. वृ. १-५८, पृ. ३९ ) । सर्व लोगों के द्वारा वचनोंकी ग्राह्यता या उपादेयता को श्रादेयवचनता कहते हैं । यह श्राचार्य के ३६ गुणों के अन्तर्गत चार प्रकार की वचनसम्पत् में प्रथम है ।
श्रादेश - अपर: (निर्देश:) ग्रादेशेन भेदेन विशेषेण प्ररूपणमिति । ( धव. पु. १, पृ. १६० ) । प्रदेश से अभिप्राय भेद या विशेष का है । अर्थात् चौदह मार्गणारूप भेदों के श्राश्रय से जो विवक्षित वस्तुका कथन किया जाता है वह प्रदेश कहलाता है ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
-
www.jainelibrary.org