________________
असंतोष]
१५८, जैन-लक्षणावली
[असंयतसम्यग्दृष्टि
असंज्ञी हेयादेयविवेचकः ॥ (पंचसं. अमित.३१६, पृ. करके उदयप्राप्त दलिकके साथ वेदन करना, इसका ४४)। ५. शिक्षोपदेशनालापग्राहिणः संज्ञिनो मताः। नाम प्रसंप्राप्त उदय है। प्रवृत्तमानसाणा विपरीतस्त्वसंज्ञिनः ।। (अमित. असंबद्धप्रलाप- १. धर्मार्थ-काम-मोक्षाऽसम्बद्धा श्रा. ३-११)। ६. शिक्षा-क्रियोपदेशालापग्राहिक: वाग असंबद्धप्रलापः। (त. वा. १, २०, १२, पृ. संज्ञी, तद्विपरीतोऽसंज्ञी। (मूला. वृ. १२-१५६)। ७५) । २. धम्मत्थ-काम-मोक्खाऽसम्बद्धवयमसंबद्धा७. यथोक्त- (विशिष्टस्मरणादिरूप-) मनोविज्ञान- लामो । (अंगपण्णत्ती पृ. २६२)।। विकला असंज्ञिनः। (जीवाजी. मलय. वृ.१-१३, पृ. १ थर्म, अर्थ, काम और मोक्ष से असम्बद्ध वचनों १७); ये तु सम्मूर्च्छनजेभ्य उत्पन्नास्तेऽसंज्ञिनः। को असम्बद्धप्रलाप कहते हैं। (जीवाजी. मलय. वृ. १-३२. पृ. ३५)। ८. संज्ञानं संज्ञा असंभव-१. बाधित लक्ष्यवृत्त्यसम्भवि। (न्यायदी. भूत-भवद्भाविभावस्वभावपर्यालोचनम्, सा विद्यते पृ. ६)। २. लक्ष्ये त्वनुपपन्नत्वमसंभव इतीरितः । येषां ते संज्ञिनः, विशिष्टस्मरणादिरूपमनोविज्ञानभाजः (मोक्षपं. १७)। इत्यर्थः । यथोक्तमनोविज्ञानविकला: असंज्ञिनः । जो लक्षण लक्ष्य में ही न रहता हो उसे असम्भवी (पंचसं. मलय. वृ. १-५)।
कहते हैं । असम्भव नाम भी इसी लक्षणदोष का है। १ जो जीव मन के न होने से शिक्षा, उपदेश और असंयत-१. असंजदो णाम कथं भवदि ? संजमपालाप प्रादि को ग्रहण न कर सकें उन्हें असंज्ञी घादीणं कम्माणमूदएण। (षट्खं. २, १, ५४-५५ जीव कहते हैं।
पु. ७, पृ. ६५)। २. चारित्रमोहस्य सर्वघातिस्पर्धअसंतोष- तत्रासन्तोषास्तृप्त्यभावः । (योगशा. कस्योदयात् असंयत औदयिकः। (स. सि. २-६ स्वो. विव. २-१०६)।
त. सुखबो. २-६; त. वृत्ति श्रुत. २-६)। ३. जीवा तृप्ति के अभाव को असन्तोष कहते है।
चउदसभेया इंदियविसया य अडवोसं तु । जे तेसु असंदिग्धत्व-१. असन्दिग्धत्वम् प्रशंशयकारिता। व विरया असंजया ते मुणयव्वा ॥ (प्रा. पंचसं. (समवा. अभय. वृ. ३५)। २. असन्दिग्धत्वं परिस्फु- १-१३७; धव. पु. १, पृ. ३७३ उ.) । ४. चारित्रटार्थप्रतिपादनात् । (रायप. मलय. वृ. ४, पृ. २७)। मोहोदयादनिवृत्तिपरिणामोऽसंयतः । चारित्रमोहस्य सन्देह या संशय से रहित वचन के प्रतिपादन को सर्वघातिस्पर्धकोदयात् प्राण्युपघातेन्द्रियविषये द्वेषाअसन्दिग्धत्व कहते हैं । यह ३५ सत्यवचनातिशर्यों भिलाषनिवत्तिपरिणामरहितोऽसंयत औदयिकः । (त. में ११वां है।
वा. २, ६, ६)। ५. संज्वलनवर्जकषायद्वादशकोअसंदिग्धवचनता-असन्दिग्धवचनता परिस्फुट- दयादसंयतत्वमेकरूपम् । (त. भा. सिद्ध. वृ. २-६)। वचनता । (उत्तरा. नि. शा. व. १-५८, पृ. ३६)। ६. वृत्तिमोहोदयात् पुंसोऽसंयतत्वं प्रचक्ष्यते । (त. सन्देह रहित स्पष्ट वचनों के बोलने को असन्दिग्ध- इलो. २, ६, १०)। ७. महता तपसा युक्तो मिथ्यावचनता कहते हैं। यह चार प्रकार की वचन- दृष्टिरसंयतः। (वरांग. २६-१७)।। सम्पत् में चौथा है।
४ चारित्रमोहनीय कर्म के सर्वघाती स्पर्धकों के असंप्राप्त उदय-१. असंपत्त उदग्रो णाम अपत्त- उदय से प्राणिहिंसा और इन्द्रियविषयों में क्रम से कालियं पनोगेण कालपत्तेण समं वेदिज्जति । स द्वष और अभिलाषा की निवत्तिरूप परिणाम का च्चेव ठिइउदीरणा बुच्चइ। (कर्मप्र. चू. उदी. गा. न होना, इसका नाम असंयत है। २६, पृ. ४३)। २. यत्पुनरकालप्राप्तं कर्मदलिक- असंयतसम्यादृष्टि-१. सम्यक्त्वोपेतश्चारित्रमो.
योगेण वीर्यविशेषसज्ञितेन समाकृष्य काल- दयादि (दा)पादिताविरतिरसंयतसम्यग्दृष्टिः। प्रोपप्राप्तेन दलिकेन सहानुभूयते सोऽसम्प्राप्त्युदयः ।। शमिकेन क्षायोपश मिकेन क्षायिकेण वा सम्यक्त्वेन (कर्मप्र. मलय. वृ. २६, पृ. ४३; कर्मप्र. यशो. वृ. समन्वितचारित्रमोहोदयादत्यन्तमविरतिपरिणामप्रव२६, पृ. ४४) ।
णोऽसंयतसम्यग्दृष्टिरिति व्यपदिश्यते । (त. वा. २ जो कर्मदलिक उदय को प्राप्त नहीं हुआ है उसका ९, १, १५) । २. वृत्तमोहस्य पाकेन जनिताविरतिवीर्यविशेषरूप उदीरणा के प्रयोग से अपकर्षण भवेत् । जीवः सम्यक्त्वसंयूक्तः सम्यग्दृष्टिरसंयतः ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org