________________
प्रत्यन्ताभावत्व]
अत्यन्तं सर्वथा निःसत्ताकया प्रभाव: । ( प्रमाल. टी. ३८६ ) । ३. कालत्रयापेक्षिणी हि तादात्म्यपरिणामनिवृत्तिरत्यन्ताभाव: । (प्र. न. त. ३ - ६१) । १ जिसका त्रिकाल में भी सद्भाव सम्भव न हो, उसके प्रभाव को प्रत्यन्ताभाव कहते हैं । जैसे— खरगोश के सिर पर सींगों का प्रभाव । अत्यन्ताभावत्व - त्रैकालिकी तादात्म्यपरिणामनिवृत्तिरत्यन्ताभाव इत्यत्र परिणामपदमहिम्ना धर्मनियामकसम्बन्धबोधात् तृतीयातत्पुरुषाश्रयणाच्च संसगविच्छिन्न प्रतियोगिताकाभावत्वमत्यन्ताभावत्वम् । ( प्रष्टस. यशो. वृ. पू. १६६ ) ।
देखो अत्यन्ताभाव । प्रत्यन्तायोगव्यवच्छेद क्रियासंगतैवकारोऽत्यन्तायोगव्यवच्छेदबोधकः । उद्देश्यतावच्छेदकव्यापकाभावाप्रतियोगित्वम् । यथा - नीलं सरोजं भवत्येव । (सप्तभं. पू. २६) । क्रियासंगत एवकार जिसका बोधक होता है वह श्रत्यन्तायोगव्यवच्छेद कहलाता है । जैसे— सरोज नीला होता ही है ।
प्रत्यागी (न चाई) - वत्थ - गंधमलंकारं इत्थी श्रो सयणाणि य | अच्छंदा जेण भुंजंति न से चाइत्ति वुच्चइ || ( दशवं. २ -२) ।
जो वस्त्रं एवं गन्धादि रूप भोगसामग्री को स्वच्छन्दतापूर्वक —-परवश होने से नहीं भोग सकता है वह त्यागी नहीं है— प्रत्यागी है। प्रत्यासादना - १. पंचेव अस्थिकाया छज्जीवणिकाय महव्वया पंच । पवयणमा उ-पयत्था तेत्तीसच्चासणा भणिया । (मूला. २ - १८, पृ. ६१ ) । २. पञ्चास्तिकायादिविषयत्वात् पञ्चास्तिकायादय एवासादना उक्ताः तेषां वा ये परिभवास्ता श्रासादना इति सम्बन्ध: । ( मूला. वृ. २- १८ ) । पांच अस्तिकाय, छह जीवनिकाय, पांच महाव्रत, आठ प्रवचनमातृका (५ समिति व ३ गुप्ति) और नौ पदार्थ; ये तेतीस अत्यासादना ( प्रासादना ) कहे गये हैं । अथवा उनके जो परिभव हैं वे श्रासादना कहलाते हैं ।
-
Jain Education International
३१, जैन - लक्षणावली
अत्रारणभय - १. यत् सन्नाशमुपैति यन्न नियतं व्यक्तेति वस्तुस्थितिर्ज्ञानं सत्स्वयमेव तत् किल तत स्त्रातं किमस्यापरैः । अस्यात्राणमतो न किंचन भवेत् तद्भः कुतो ज्ञानिनो निःशंकः सततं स्वयं स
[ प्रदत्तादानविरमण
सहजं ज्ञानं सदा विन्दति । ( समय कलश १५१ ) । २. पुरुषाद्यरक्षणमत्राणभयम् । (त. वृ. श्रुत. ६-२४)।
पुरुषादिकों के संरक्षण के प्रभाव में जो भय उत्पन्न होता है वह श्रत्राणभय कहलाता है ।
अथाप्रवृत्तकररण -- देखो अधःप्रवृत्तकरण | प्रदत्तक्रिया - प्रदत्तक्रिया स्तेयलक्षणा । (गु. गु. ष. स्वो वृ. पू. ४१) । चोरी में प्रवर्तना प्रदत्तक्रिया है ।
प्रदत्तग्रहण- १. तथा प्रदत्तग्रहणम् — प्रदत्तं यदि किंचिद् गृह्णीयात् XXX अशनस्यान्तरायो भवति । (मूला. वृ. ६ - ८० ) । २. स्वयमेव ग्रहे ऽन्नादेरदत्तग्रहणाऽऽह्वयः ॥ ( अन. ध. ५ - ५६) । दूसरे के द्वारा बिना दिये हुये अन्नादि को स्वयं ही ग्रहण करना श्रदत्तग्रहण दोष है । अदत्तादान - १. प्रदत्तस्य प्रदिण्णस्स आदाणं गहणं श्रदत्तादाणं, XX X एत्थ वि जेण 'प्रादीयदे अणेण इदि आदाणं तेण प्रदिण्णत्थो तग्गहणपरिणामो च प्रदत्तादाणं । ( धव. पु. १२, पृ. २८१ ) । २. ग्रामाराम - शून्यागार वीथ्यादिषु निपतितः मणिकनक - वस्त्रादिवस्तुनो ग्रहणमदत्तादानम् । (चा. सा. पू. ४१ ) । ३. धर्मविरोधेन स्वामिजीवाद्यननुज्ञातपरकीय द्रव्यग्रहणम् अदत्तादानम् । ( शास्त्रवा. टी. १-४)।
२ ग्राम, आराम ( उद्यान), शून्य गृह और वीथी ( गली) अदि में गिरे, पड़े या रखे हुए मणि, सुवर्ण व वस्त्र श्रादि के ग्रहण करने का विचार करना, इसे प्रदत्तादान कहते हैं । ३ स्वामी की आज्ञा के बिना पराई वस्तु के लेने को प्रदत्तादान कहते हैं ।
श्रदत्तादान प्रत्यय -- प्रदत्तस्स प्रादाणं गहणं प्रदत्तादाणं, सो चेव पच्चश्रो श्रदत्तादाणपच्चश्रो ।
(
( धव. पु. १२, पृ. २८१ ) ।
बिना दी हुई वस्तु के ग्रहणस्वरूप प्रत्यय ( ज्ञानावरणीयवेदना के कारण ) को अदत्तादान प्रत्यय कहा जाता है ।
श्रदत्तादानविरमरण - देखो अचौर्यं महाव्रत । १. अदत्तादाणं तिविहं तिविहेण णेब कुज्जा, ण कारवे, ततियं सोयव्वलक्खणं । (ऋषिभा. १-५ ) ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org