Sambodhi

SR No.: 014027
Original Sutra Author: N/A
Author: Dalsukh Malvania, H C Bhayani, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1980
Total Pages: 304
Language: English, Hindi, Gujarati
Classification: Seminar & Articles
File Size: 18 MB

Page 171

संपा० मुनि शीलचन्द्रविजय भो गुरो ! यदि कश्चन एवं ब्रयात् 'सामान्यरूपेण विशेषाऽभाव एवाऽस्तु. विशिष्टाऽभावो माऽस्तु' इति, तत्र किमुत्तरितव्यम् ? ।
सत्यम् । अन्यत् किमपि रहस्यं न पश्यामः । परन्तु लोके विशिष्टाऽभावस्य प्रयोगबाहुल्यं दृश्यते तथा सामान्यरूपेण विशेषाऽभावस्य नेति बुद्धिबलात् कल्पित इति नानुमन्यत इति परः समाधेय इति ।।
अलमलं, किमिदं न्यूनम् ! । यतः सर्वापि व्यवस्था प्रयोगबाहुल्यादेव लोके परिदृश्यते । अन्यथा वृत्त्यनियामकसम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकाऽभावोऽप्यतिरिक्तः सिद्धयेत् ।
अरे ! किमिदमुच्यते वृत्त्यनियामक सम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकाऽभावोऽप्यरितिक्तः सिद्धयेदिति ? । किमयं कुत्रचिदन्तर्भूतः ये नेत्थ अवीषि ! ।
व्यधिकरणसम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकाऽभावे सोऽन्तर्भूत इति भाति । कथम् ।
उच्यते । संयोगेन रूपाऽभावीयप्रतियोगिनो रूपस्य संयोगसम्बन्धो नहि वृत्तिनियामकः । संयोगेन रूपस्य कुत्राप्यवृत्तित्वादिति ।
नहि नह्येतत् । यतः संयोगो रूपस्यैकस्य वृत्त्यनियामक इति न सर्वथा वृत्त्यनियामकः सम्पन्नः, द्रव्यस्य वृतिनियामकत्वात् । यो हि न कस्यापि वृत्तिनियामकः स वृत्त्यनियामक यत्र(इत्य)भिधीयते, यथा स्वामित्वसम्बन्धादि । न हि
स्वामित्वसम्बन्धेन किमपि कुत्रचिद् वर्तते । किन्तु स्वामित्वसम्बन्धेन किञ्चित् कस्यचित् सम्बन्धि भवति । पश्य, राजा हि स्वामित्वसम्बन्धेन प्रजासम्बन्धी भवति । ननु (न तु) प्रजा स्वामित्वसम्बन्धेन राजनि वर्तते । इत्थं च स्वामित्वसम्बन्धेन न किमपि कुत्रचिद् वर्तत इति स्वामित्वसम्बन्धः सर्वथा वृत्त्यनियामक इति । अयं च नाङ्गीक्रियत एवेति कस्तत्रातिरिक्तताप्रतिपादनावसर ? इति ।
सत्यं सत्यम् । न मया स्थूलबुद्धिना दृष्टम् । परं किञ्चित् प्रष्टुमिच्छामि । पृच्छ पृच्छ । .
वृत्त्यनियामक सम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकाऽभावः कुतो वा नाङ्गीक्रियते ! तद्रहस्यमुपदेष्टव्यं श्रीचरणैरिति ।
साधु पृष्टम् । ममापीदं कदाचिदुपदेष्टव्यमेवासीत् । शृणु । योऽयं प्रतियोगितावच्छेदकसम्बन्धः कल्प्यते, स प्रतिबध्यप्रतिबन्धकभावानुरोधादिति पूर्वमुक्तमेवास्ति, तत् स्मर ।