________________
જીવન-પરિચય હેય એ તેનો દેખાવ હતો. ઊંચાઈ પણ પચાશથી સાઠ ફીટ જેટલી હતી. જંગલી જનાવરનું તો આ પ્રિય સ્થાન હતું. આ જંગલમાં અમુક અંતરે પિલસોની ચોકીઓ હતી, તેઓ એક ચાકીથી બીજી ચેકીએ પ્રવાસ કરતા અને ત્યારે પિતાનું રેશન તથા એક ગાય સાથે લઈ જતા. આ પોલીસોની સાથે રસ્તો કાપવાને હતું. તેમની સૂચના અનુસાર શ્રી ધીરજલાલભાઈ તથા તેમના સાથીએ માથે બુકાનીઓ બાંધી, જેથી જીવડાંઓને ભયંકર ગણગણાટ કાનને ખરાબ કરે નહિ. હાથમાં ધારિયા જેવા હથિયાર ધારણ કર્યા કે જે રસ્તાને આંતરી લેનાર વેલી–વેલાને કાપવામાં કામ આવે. સાથે પિટાશ પરમેગેનેટની થેડી પડીકીઓ પણ લીધી કે જે ઝરણાનું પાણી પીતા પહેલાં તેને સ્વચ્છ કરવાના કામમાં આવે. જે એ ઝરણાનું પાણી એમ ને એમ પીવાય તેં મેલેરિયા લાગુ પડ્યા વિના રહે નહિ.
આ વખતે શ્રી ધીરજલાલભાઈ પાસે ભાતું હતું નહિ, માત્ર શેર X એટલે ગોળ હતું. તેનું પાણી પીને બે દિવસમાં ચાલીસ માઈલને પ્રવાસ કર્યો અને રાત્રિઓ ઊંચા માચડા પર ગાળી કે જયાં શિકારી પશુઓના આક્રમણને ભય રહે નહિ. ત્રીજા દિવસે સિપાઈઓએ પિતાની પાસેનો થોડો આટે આપ્યો, તેમાંથી રોટલી બનાવી મીઠા સાથે તેને ઉપયોગ કર્યો અને એ રીતે પ્રવાસને ત્રીજો દિવસ પૂરો કર્યો. આ છેલા દિવસે પવન જોરથી ફૂંકાતો હતું અને ડાળી સાથે ડાળી અથડાતાં તેમાંથી અગ્નિ કરતા હતા. ભયંકર વરસાદ થોડી જ વારમાં તૂટી પડે એવાં ચિહ્નો હતાં, એટલે શ્રી ધીરજલાલભાઈ અને તેમના સાથી ખૂબ ઝડપથી ડુંગર ઉતરી ગયા, પરંતુ એથી તેમના પગે ભરાઈ ગયા અને ચાલવું મુશ્કેલ થઈ પડયું. છતાં સામે એક નદી આવી તેને પાર કરી મેદાનમાં પહોંચ્યા કે વરસાદ જોરથી તૂટી પડે. પરંતુ હવે તેઓ સંસ્કારી લોકોની વસ્તીમાં આવી ગયા હતા, એટલે બીજો ભય ન હતે.
સાહિત્યસંશોધન આદિ માટે તેમણે બંગાળ, બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ, રાજસ્થાન, મધ્ય પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, કર્ણાટક આદિ પ્રદેશ પ્રવાસ કર્યો છે અને તેનાં અનેક સ્થાને તથા વ્યક્તિઓની મુલાકાત લીધી છે. તેમાંથી જે કંઈ પ્રાપ્ત થયું, તે તેમણે નિખાલસ ભાવે પિતાના ગ્રંથોમાં પીરસ્યું છે. ૨૦–સનિષ્ઠ કાર્યકર - શ્રી ધીરજલાલભાઈએ વિદ્યાની અનન્ય ઉપાસના સાથે સમાજસેવાનું યેય પણ રાખ્યું છે અને તેની શક્ય એટલી સેવા કરી છે. તે માટે તેઓ માત્ર કલમ ચલાવીને જ બેસી રહ્યા નથી, પણ અદના સેવક બનીને શારીરિક શ્રમ પણ કરતા રહ્યા છે.
૪ ૪૦ તલા.
