________________
જીવન-પરિચય
તથા તેને લગતું મુદ્રણકાર્ય કરવા માટે એક મુદ્રણાલય ખોલી “ધી જતિ કાર્યાલય લીમીટેડ' નામે એક સંસ્થા ઊભી કરી હતી તેમાં ધાર્યા કરતાં નાણાનું વધારે રોકાણ થવા લાગ્યું અને અમારી પાસેના માલનાં નાણાં છૂટાં થાય એવી પરિસ્થિતિ ન હતી. (વળી પત્રોએ સારી એવી ખોટ કરી હતી.) ઘણુ પ્રયા કરવા છતાં એમાંથી રસ્તે નીકળે નહિ અને આખરે એ સંસ્થા સમેટવી પડી. આથી મને આઘાત થાય એ સ્વાભાવિક હતું, પરંતુ આ સંસ્થા સમેટતાં મારી બધી મૂડી (જે શેરરૂપે રેકેલી હતી.) ચાલી ગઈ અને તેને ઊભી રાખવા મારી જવાબદારી પર પૈસા આવેલા તેનું) રૂપિયા વિશ હજારનું દેવું થયું. આ ઘટના પહેલાં બે વર્ષ પૂર્વે હું કાયમ રહેવાની ગણતરીએ મુંબઈ આવી ગયે હો,
ધંધો હાથથી ગયું અને ઉપરથી દેવું થયું. કેઈ મિત્ર કે સનેહી પાસે જવા જેવી પરિસ્થિતિ ન હતી, કારણ કે તેઓ ઓછાવત્તા ખરડાયેલા હતા. આ વખતે બીજે કંઈ ઉપાય ન સૂઝવાથી હું ધ્યાનમાં બેસી પરમાત્માને પ્રાર્થના કરવા લાગ્યો કે તું મને રસ્તે બતાવ. હવે મારે શું કરવું? અને આ દેવું શી રીતે કાપવું? થેડા દિવસ ધ્યાન અને પ્રાર્થનાને આ ક્રમ ચાલ્યું કે એક દિવસ એકાએક અંતઃકરણમાં ફૂરણા થઈ કે વૈદકને ધંધો શરુ કર. તેમાં તારાં સાત વર્ષ નીકળી જશે અને તું દેવામાંથી મુક્ત થઈશ.” . આથી આશ્ચર્ય પામ્યા, પરંતુ સમજતાં વાર ન લાગી કે આ તે મારી ધ્યાનગત પ્રાર્થનાનો જ જવાબ છે. હવે વૈદકનો ધંધે મેં કદી કર્યો ન હતો અને વિના અનુભવે એ ધંધે ખેડવામાં કેવાં જોખમ રહેલાં છે, તે હું જાણતા હતા. હા. એટલું ખરું કે નાનપણમાં એક કુશલ વૈદ્યના પુત્ર સાથે વગડામાં જઈને કેટલીક વનસ્પતિઓ ઓળખેલી અને તેને વૈદકમાં કેવો ઉપગ થાય છે, તે જાણેલું. વળી આર્યભિષફ ગ્રંથ આખો રસપૂર્વક વાંચી ગયેલ. પરંતુ એ કંઈ વૈદકના ધંધા માટેની ગ્યતા ગણાય નહિ. હવે બનાવ શું બન્યું ? તે જુઓ.
આ ઘટનાના બીજા જ દિવસે વૈદકને બંધ કરનાર એક મહાશય મારું નામ પૂછતાં મારી પાસે આવ્યા અને કેટલીક ઔપચારિક વાતે બાદ કહેવા લાગ્યા કે “હવે મારો વિચાર મુંબઈમાં સ્થિર થવાનો છે. પરંતુ આ શહેરમાં મારી ખાસ ઓળખાણ નથી. જો તમે આ બાબતમાં રસ લે અને સારાસારા ગ્રાહકો લાવી આપે તે મારું પણ કામ થાય અને તમારું પણ કામ થાય.”
તેમની વાતચીત પરથી એટલી તે ખાતરી થઈ કે તે વદકને સારો અનુભવ ધરાવે છે અને દર્દીઓને જરૂર ફાયદો થશે, એટલે મેં તેમની માગણીનો સ્વીકાર કર્યો અને ભાગીદારીમાં કામ શરૂ કર્યું.