________________
તે અભિનંદનીય પંડિત શ્રી ધીરજલાલ શાહ લે. શ્રી અગરચંદ નાહટા-બીકાનેર
પ્રાચીન અને અર્વાચીન સાહિત્યના અનન્ય અભ્યાસી તથા સંશોધક અને હિંદી ભાષાના સુપ્રસિદ્ધ લેખક આ લેખમાં શ્રી ધીરજલાલભાઈના વ્યક્તિત્વને વિશદ પરિચય આપે છે.
ભારતની ઘણી યે પ્રાચીન વિદ્યાઓ એગ્ય વ્યક્તિઓના અભાવથી લુપ્ત થઈ ગઈ. જે કંઈ બચી ગઈ છે, તેને આમ્નાય વિરછેદ જેવો થઈ ગયો છે. તેથી એ વિદ્યાઓના વિકાસને બદલે હાસ થતો રહ્યો છે. આવશ્યક્તા છે એના પુનરોદ્ધારની, જેથી ભારતનું ગૌરવ વધે. જે ભારતને “જગદ્ગ” જેવું ગૌરવ પ્રાપ્ત થયું હતું, તેના નિવાસીઓ આજે પાત્ય દેશે તરફ મોટું માંડીને બેઠા છે. આ સ્થિતિ ખરેખર શોચનીય છે. આપણે માત્ર પ્રાચીન ગૌરવની ડાંડી પીટીએ છીએ, આપણા પૂર્વજોની ડીંગ મારીએ છીએ, એથી કામ થવાનું નથી. વર્તમાનમાં પણ આપણે કંઈક કરી બતાવવું જોઈએ. બીજાના મુકાબલામાં ચડિયાતા સિદ્ધ થવું જોઈએ.
- આ દિશામાં જે ભારતીય વિદ્વાનોએ કંઈ ઉલ્લેખનીય કાર્ય કર્યું છે, તેમાં શતાવધાની પંડિત શ્રી ધીરજલાલ શાહનું પણ ઉલ્લેખનીય સ્થાન છે. સાધારણ સ્થિતિમાંથી વિકાસ કરતા તેઓ આગળ વધતા ગયા. પિતાની લગની અને પરિશ્રમથી તેમણે કેટલીયે દિશાઓમાં અસાધારણ ગ્યતા તથા પ્રતિભા પરિચય આપ્યો છે. પ્રાચીન ભારતીય વિદ્યાઓને લુપ્ત થતી બચાવવા પ્રયત્ય કર્યો છે અને કેટલુંક મૌલિક પ્રદાન પણ કર્યું છે, જેથી આપણે તૂટેલે વિશ્વાસ ફરી સંધાયો છે અને સ્થિર થયે છે. સાધારણ રીતે મંત્ર-યંત્ર-તંત્ર આદિ પ્રતિ સેકેને વિશ્વાસ ઓછો થઈ રહ્યો છે, તેને પોતાના અનુભવના બલથી તેમણે ફરી સ્થિર કરવાને ઉલ્લેખનીય પ્રયત્ન કર્યો છે.
- પ્રાચીન કાળમાં આપણા પૂર્વજોની સ્મૃતિ ઘણી તીવ્ર હતી. મેટા મોટા ગ્રંથ મૌલિક રૂપે જ શતાબ્દીઓ સુધી સ્મારવામાં તથા યાદ કરવામાં આવતા. પરંતુ હવે આપણું સ્મૃતિને ઘણે હ્રાસ થઈ ચૂક્યો છે. આ દિશામાં પણ ધીરજભાઈએ અવધાનકલામાં પ્રવીણતા પ્રાપ્ત કરવાની સાથે કેટલાક મહત્વપૂર્ણ ગ્રન્થ સ્મરણકલા અને ગણિતચમત્કાર સંબંધ લખ્યા છે. તેમણે પ્રાપ્ત ક્ષપશમને ઘણે સદુપયોગ કર્યો, પરિણામે એક દીવામાંથી અનેક દીવાઓ બળતા થયા, અર્થાત્ ધીરજભાઈને સહયોગથી કેટલાય શતાવધાનીઓ તૈયાર થયા. સાધારણ રીતે લેકો પોતાની વિશેષતા અથવા લબ્ધિ બીજાને આપવામાં અથવા શીખવાવમાં કૃપણ હોય છે, પરંતુ આ બાબતમાં
