________________
૧૫૪
જીવન-દર્શન પણ શ્રી ધીરજલાલભાઈ તેમાં અપવાદ છે. તેઓ અભિમાનને પાસે પણ આવવા દેતા નથી. જૈન સાહિત્ય વિકાસમંડળના કાર્યકાળમાં મધ્યાહ્ન-વિરામના સમયે તેઓ અમને જુદા જુદા પ્રસંગે રજુ કરી પિતાના અનુભ, વિનેદ-વાર્તાઓ વગેરે સંભળાવતા. તેમની સાથે પ્રવાસ કરતાં પણ મને ઘણું ઘણું જાણવા–જોવા મળ્યું છે. એક જાતની વિશિષ્ટ કર્તવ્યનિષ્ઠા સાથે તેઓ પ્રવાસકાળમાં પોતાના કાર્યક્રમો રાખતા હતા. પ્રાતઃ કાળથી માંડી રાત્રિ સુધી જે જે પ્રવૃત્તિઓ થતી તે રાત્રે સૂતા પહેલાં લખી તૈયાર કરી શયન કરવું એ તેમને નિયમ હતે. વારાણસી, કલકત્તા, ઝાડગ્રામ, સૂરત, અમદાવાદ વગેરેમાં તેમની સાથે પ્રવાસ અને ત્યાંના કાર્યક્રમમાં ભાગ લેવાના મારા અનુભવે અતિસુખદ અને જ્ઞાનવર્ધક નીવડ્યા છે. આવા પ્રસંગમાં સમાન વ્યવહાર રાખી કઈ પણ જાતના ભેદભાવ વગર બધી પ્રવૃત્તિઓમાં સાથે રાખવાથી ઉત્સાહવૃદ્ધિ થાય તે સ્વાભાવિક છે.
ઝાડગ્રામમાં પૂજ્ય વિનોબાજીને “શ્રીમહાવીર-વચનામૃત' ગ્રંથ સમર્પણ કરવા માટે કલકત્તાથી સ્પેશ્યલ રિઝર્વેશન કરાવી સમાજના આગેવાને સાથે પ્રવાસ કરે. તેમાં શ્રી ધીરજલાલભાઈએ એટલી બધી સુંદર વ્યવસ્થા રાખી હતી કે જેથી બધા સાથીઓ ખુશ થઈ ગયા હતા. પ્રસંગોપાત્ત કાવ્યગોષ્ઠિઓ, હાસ્ય-વિનેદ, ક્રીડા-પ્રવૃત્તિ અને અન્ય આવશ્યક ખાવા-પીવા, નાસ્તા વગેરેની વ્યવસ્થાથી બધા વિસ્મિત બન્યા હતા. તેમના ઘેર ચિ. નરેન્દ્રભાઈના લગ્નપ્રસંગે જાયેલ સાહિત્યિક કાર્યક્રમો અને જમણના પ્રસંગમાં ધનપતિઓ, સમાજસેવકે, સાહિત્યકારો-સાક્ષરો વગેરેની સહર્ષ ઉપસ્થિતિ અત્યંત શ્લાઘનીય હતી. તેથી શ્રી ધીરજલાલભાઈની સરલહદયતા અને સૌજન્યને સહેજે ખ્યાલ આવી જાય છે. ઉદાત્ત આદર્શોના અનુરાગી
આજનો સંક્રમણકાલ કે જ્યારે દરેક માણસ એક યા બીજા ભૌતિક સંકટને લીધે પિતાની દૈનિક ક્રિયાઓને મુશ્કેલીથી સંપન્ન કરી રહ્યો છે, ત્યારે પણ શ્રી ધીરજલાલભાઈ પોતાની આદર્શ પ્રવૃત્તિ પર મક્કમ જ રહ્યા છે. તેઓ આધ્યાત્મિક જીવનયાપનની દષ્ટિ રાખી આત્મકલ્યાણ અને પરોપકારના માર્ગે આગળ વધતા રહ્યા છે. તેમના સમગ્ર સાહિત્યને જોતાં કહી શકાય છે, કે તેઓ એક મહાપુરુષ છે કે જેઓ નિરંતર સાધનાનું આલંબન લઈ તેનાથી પ્રાપ્ત થયેલા અમરફળનો એકલા ઉપગ ન કરતા સકલ સમાજને તેમાં ભાગીદાર બનાવે છે, ઉપદેશ, આદેશ, આલેખન તેમજ વ્યાખ્યાન વડે માનવતાના દ્વાર ઉઘાડે છે, સત્ પ્રેરણા આપી કર્મનિષ્ઠ બનાવે છે અને સેવાસદૂભાવથી બધાને આનંદિત કરે છે.
જીવનના વિવિધ સંઘર્ષોમાં પસાર થતા શ્રી શતાવધાની પિતાના આદર્શોમાં