________________
પ્રવાસદન
૧૦૫
થૈયથી ઊભેલા એ પાવાગઢ પર પ્રથમ પગલુ' દેતાં જ સ્મૃતિસરાવરમાં ગેબી તરંગા
ઊઠયા :
અહી જ રણઘેલ્લા રજપૂતાની રણુઢાક વાગેલી, અહી જ ગનની ગમ્મભૂમિશ્ચ સ્વર્ગાવિનીયસી ના મહામંત્ર સિદ્ધ થયેલેા. અહીં જ જન્મભૂમિની રક્ષા માટે વીરજાયાએ કેશરિયા વાઘા પહેરી રક્તના છેલ્લા બિ'દુ સુધી લડેલા, અહા! તેમના રુધિરથી પવિત્ર ખનેલે આ પહાડ ગરવી ગૂજરાતનુ' સુંદર યુદ્ધસ્મારક છે, તીક્ષેત્ર છે. તેનું' ચગ્ય સન્માન કરવા મસ્તકે નમી પડયાં.
મૂર્તિ'મ'ત પવિત્રતા જેવાં ખાદીનાં શ્વેત વસ્ત્રો કાળા જલમાં ભાત પાડવા લાગ્યાં. સાચા મિત્ર જેવી, દરેક વખતની મદદગાર લાઠીએ સાથે હતી; પણ કાઈ વનચરણુ અમારી હાજરી જાણી ન જાય તે માટે તેને રસ્તાપર ટેકવવાને બદલે બગલમાં જ રાખી હતી.
સઘળુ' શાંત હતું, ફક્ત પવનથી વૃક્ષશાખાએ ઝૂલતી હતી. પવન કાંઈક ધીમુ ખીમુ ગાતા હતા.
ઘેાડી વારમાં તે સાપની જેમ ભરડા દઈ કિલ્લાને વીટળાઇ વળેલી દુર્ગામ દિવાલે આવી, પણ ખાજે તે સૂમસામ હતી. તેમાં પ્રવેશ કરનાર યાત્રીઓને કોઇ પૂછનાર ન હતુ. વેગભર્યાં ચાલ્યા જતા યાત્રીઓને વેગ અસ્ખલિત રહ્યો. હવે જગલ વધારે ગાઢ થવા લાગ્યું. શાંતિ પણ વધારે ગાઢ થતી ચાલી. કાંઈપણ વાતચીત કરીને એ શાંતિના ભંગ કરવાનું ઉચિત ન માન્યું. પરંતુ એવામાંજ દૂર ઝાડીમાં હાં એ આ આ ગર્જના થઈ. પહાડમાં તેના પડછ ંદા ઊઠયા ને વાંદરાએ હુકાહુક કરવા લાગ્યા.
4
પરિસ્થિતિ ધ્યાનમાં આવી ગઈ. તરત જ ટુકડીને રૂક જાએ ”ની આજ્ઞા આપી. વનવગડાના રાતવાસાએથી ટેવાએલા ભેરુએએ પણ તેને તાત્કાલિક અમલ કર્યાં કાઈને કહેવાની જરૂર ન હતી કે આજ્ઞા શા માટે મળી છે. અત્યાર સુધી ટીલીએ કહીને જેના ઉપહાસ કરતા હતા, તે વાઘ જાણે તેનુ તેાછડા શબ્દથી કરેલા અપમાનને બદલે લેવા આવતા હતા. પાસે જ કિલ્લાની ખંડેર બની ગયેલી દીવાલ હતી, પણ તે થોડા ફુટ જ ઊંચી હતી અને એની આજીમાજી પણ જગલ, એથી તેને આશ્રય લેવા નિરર્થીક જણાયેા. અમે થાડા આગળ વધ્યા ને ખુલ્લી જગામાં ‘બહિર્ગોળ’ રચીને ઊભા રહ્યા. સામાન વચ્ચે મૂકયા. બગલમાંની લાઠીએ તૈયાર થઇ ગઇ. ખીસ્સામાં રહેલી દીવાસળીની પેટીએ ને કપડાંના કકડા બહાર નીકળ્યા. કોઈકે સાથે લીધેલા ટુવાલને પણ તૈયાર રાખ્યા. ઘેાડી જ વારમાં આ બધું બની ગયું. એવામાં તા નજીક જ ખીજી ગર્જના સંભળાઈ.
પ્રચંડ હોકારો કરવાથી વાઘ ચાલ્યા જાય છે, એ જ્ઞાન મે' અરવલ્લીના પ્રવાસમાં
૧૪
