________________
જીવન-દર્શન લીમડાની જરૂર આમ તે ઘણી પડે, પણ મારા જેવી નાની ઉમરના છોકરાઓને નિશાળમાં ગુંદરની જરૂર પડતી, ત્યારે તેને ખાસ યાદ કરતા. ચપ્પા વડે તેના થડમાંથી શેડો ભાગ કાપી નાખતા કે બે ત્રણ દિવસમાં જ તેમાંથી તાજો ગુંદર મળી આવતે. બાવળે પણ ગુંદર થતો, પરંતુ અમે મોટા ભાગે આ ગુંદરને જ ઉપયોગ કરતા.
ગામમાં થોડીક આંબલીઓ હતી, તેના પર ચડીને ઘણીવાર કાતરા પાડેલા છે. બે ત્રણ બેરડીઓ પણ હતી, તેનાં ખાટાં-મીઠાં બોર ખાધેલાં છે. એક બે ગુંદીઓ પણ હતી, તેમાં લાલ નાનાં ગુંદાઓએ મારી રસવૃત્તિ તૃપ્ત કરેલી છે. મારાં ગામમાં પીંપળ રડખડ હસે, વડનું ઝાડ એક પણ ન હતું.
ઘણા ઘરમાં તુલસી વવાતા, કેટલાક ઉપયોગી છોડ તથા વેલા પણ ઉગાડવામાં આવતાં, જેમાં અરડુસી અને સમુદ્રશેષ મને બરાબર યાદ આવે છે. અરડુસીનાં પાન ઉધરસ-દમવાળાને કામ આવતાં ને સમુદ્રશેષનું મોટું પાદડું ગૂમડું પકવવામાં તથા રૂઝાવવામાં ઉપયોગી થતું. ગામ બહાર બાવળ, બેરડી, ખીજડા, લીમડા જોવામાં આવતા તથા આવળ, કેરડા અને ઝીપટા (જવાસા)ની છત જણાતી. વાડે મોટા ભાગે હાથલા કે ડાંડલિયા શેરની થતી. પક્ષીઓ
અમારા ગામમાં મેર, કબૂતર, કાગડા, હલા, ચકલા, કાબર તથા પોપટ વિશેષ જોવામાં આવતા. તેમાં મેરની પીંછીઓ તથા તેની સુંદર ડોક જોઈને મને એમ થતું કે આ બધું આવી સરસ રીતે કોણે ચિતર્યું હશે? મોરની કળા મને બહુ ગમતી. તેને પણ મેં નાચતા જોઈ છે. મોરને ટહૂકો થતો અને મારા દિલમાં કંઈ કંઈ થઈ આવતું. કે સુંદર હતો એ ટહૂકો ? જ્યારે વરસાદના દિવસે નજીક આવતા, ત્યારે મેર વધારે ટહૂકવા માંડતા. એ સાંભળી લેકો કહેતા કે એ મેહને બેલાવે છે. ત્યાર પછી મેહ જરૂર આવતા, પણ તે એમના બોલાવવાથી આવત કે એમને એમ આવતો એની મારા જેવા નાના છોકરાને શી રીતે ખબર પડે? હું માટે થયો અને ચિત્રકામ શીખ્યો તથા ખાસ કરીને પ્રાકૃતિક દો (Landscapes) ચિતરવા લાગ્યા, ત્યારે આ મરેએ ઘણી સુંદર સામગ્રી પૂરી પાડેલી. પણ મોરની એક વાત મને ખટકેલી. તે સાપને જોતાં કે મારી નાખતા. મને થતું કે આ સુંદર પક્ષીઓ આવું દુષ્ટ કામ શા માટે કરતા હશે? કોઈ પણ પ્રાણને મારવું એ મહાપાપ છે, એ શિક્ષણ માતુશ્રીએ મને નાનપણથી જ આપેલું અને ગામમાં આવતાં જૈન સાધુ મહારાજેએ તેની વારંવાર પુષ્ટિ કરેલી, એટલે મારા મનમાં આવે ભાવ ઉઠતે. પરંતુ આવું તે કોઈક વખત જ બનતું, એટલે મોર વિષેને મારે સદૂભાવ ઝાઝે ઘટેલે નહિ
