Aspect of Jainology Part 2 Pandita Bechardas Doshi

SR No.: 012016
Original Sutra Author: N/A
Author: M A Dhaky, Sagarmal Jain
Publisher: Parshwanath Vidyapith
Publication Year: 1987
Total Pages: 558
Language: English, Hindi, Gujarati
Classification: Smruti_Granth & Articles
File Size: 17 MB

Page 119

૧૦૨
મેટેફર (Metaphor)-ઉપચાર સ્પષ્ટ થાય છે કે ભાવાત્મક લેખનની બહાર પણ ઉપચારને વ્યાપ છે. આનંદની પરિભાષામાં કહીએ તેા રસધ્વનિ ઉપરાન્ત વસ્તુઘ્નતિ અને અલ કારધ્વનિની સિદ્ધિમાં પશુ ઉપચાર કાર્ય રત થાય છે. આથી કાવ્યગત ઉપચારમાં જે કઈ સૌન્દર્યાં છે, તે જે કઈ કાવ્યને અપે છે, તે વ્યંજના થકી જ છે, વ્યંજના એ ઉપચારને પ્રાણુ છે. એમ્પ્સન યાગ્ય જ કહે છે—
"The rose of metaphor is an ideal rose, which involves a variety of vague suggestions and probably does not involve thorns, but the leaf of transfer is merely leafish. "
આથી કૃષ્ણરાયન ચાગ્ય રીતે જ પાશ્ચાત્ય સાહિત્યના ઉપચાર માટે કહે છે—
"All that is claimed here is that often (if not always, as sanskrit poetics insists) a metaphor carries a load of suggestion and that in certain conditions its momentary disruption of logical discourse quickens the reader's sense of the suggested meaning, ”૨૪
Suggested meaning-a falui metaphor, ambiguity, symbolism, expressionism, grotesque, oblique વગેરે પોતપોતાની રીતે કારત છે. આમાં ઉપચાર અન્ય તમામને તેમના કામાં વિલક્ષણ રીતે ઉપયાગી થવાને અવકાશ છે. સાથે એમ પણ કહી શકાય કે વ્યંજનાપ વસાયી આ તમામ પોતાની કાÖસિદ્ધિમાં ખરેખર તેા પરસ્પરાશ્રયી પણુ હેઈ શકે છે. આથી, ઉપચાર એ વ્યંજના છે, વ્યંજનાનીકાળ્ય ગત સિદ્ધિમાં સહાયક પણ છે, કાવ્યના સૌન્દર્યની સિદ્ધિમાં તેનું ચેક્કસ પ્રદાન હોઈ શકે છે, તે પાતે કેટલીક વખત કાવ્ય સૌન્દ રૂપ પશુ હોય છે. તમામ પ્રકારનાં કાવ્યેામાં, તમામ વાદવિશેષતી ભાત પાડતાં કાળ્યામાં ઉપચાર વ્યંજના સ્વરૂપે અને અન્યથા પણ કાર્યરત હોઈ શકે છે. ઉપચારસીમાંસા-પાશ્ચાત્ય આલેાચનાની અનુપમ સિદ્ધિ :
ઉપચાર એ કાવ્યમીમાંસાને ખાસ તૈોંધપાત્ર એવા પારિભાષિક શબ્દ નથી અને ઉપચારના કાવ્યગત કાર્યની વિલક્ષણુતા ભારતીય કાવ્યમીમાંસાએ સર્વ દૃષ્ટિએ પૂરી વિગતે પ્રમાણી નથી. રૂપક અલ'કારના સંદર્ભમાં ઉપયારની ઉપલબ્ધ અગત્યની વ્યાખ્યા આપણે આ વિષયની ચર્ચાના આરંભે જોઈ છે. અંગ્રેજી ભાષાના મેટેકર' માટે સમાન સ ંસ્કૃતમાં ખીજો શબ્દ ‘રૂપક’ એ છે અને અલ'કાર તરીકે રૂપકના કા'ની સૂમ મીમાંસા ભારતીય કાવ્યમીમાંસામાં મળી આવે છે. વળી ઉપમા મૂલક તરીકે જાણીતા તમામ અલ`કારેમાં કવિ-કલ્પિત અત્યંત સાદૃશ્યનું તત્ત્વ છે, અને આ સાદશ્ય જુદા જુદા અલંકારામાં જુદી જુદી વિલક્ષણતા સહ વિલસે છે. સાદૃશ્યમૂલક અલ કારાથી સંસ્કૃત કાવ્ય અને કાવ્યમીમાંસા અત્યન્ત સમૃદ્ધ બન્યાં છે તે વિષે બે મત નથી. અલંકાર તરીકે રૂપકની ચર્ચા જુદાં જુદાં દૃષ્ટિબિન્દુએથી થઈ છે. છતાં આ રૂપક અલંકાર તરીકે જ સ્વીકારાયા છે. અન્ય અલંકારાની સાથે આ અલ કારને પ્રયાગ કાજ્યમાં કેટલા હેવા ઘટે, અલકાર કઈ રીતે ક્રાવ્યના આત્માને અનુસરી કાવ્યસૌન્દ્ર ના પેષક બને, તેની જે વિસ્તૃત મીમાંસા આન ંદે કરી છે, તેમાં કાવ્યમાં અને વ્યંજનામાં આ અલંકારાનુ` શુ` કા` છે તે સિદ્ધ થાય છે. છતાં અલંકાર તરીકેની પ્રાથમિક ગણનાથી આગળ વધી ઉપચારને ખ્યાલ પશ્ચિમમાં જે રીતે સતત વ્યાપ બનતા ગા